Чужая бацькаўшчына

Действие романа Чужая вотчина белорусского автора Алеся Адамовича происходит в западной Беларуси накануне второй мировой войны, но отношения к политическим и военным событиям того времени не имеет - как ни странно в послевоенной белорусской письменности. Чужая вотчина написана в стиле деревенской прозы, исследующей судьбы жителей отдалённых сёл и посёлков.
Молодая вдова Алеся живёт со старой свекровью и немой её дочерью и жизнь кажется ей скучной. Когда в доме появится юный Имполь, чтобы исправить что-то в доме, Алеся расцветёт и узнав, что она в шикарного парня влюблена, хочет угодить ему любой ценой.

Поправилась Алеся не скоро, только через год. Чужая женщина, с которой разговорилась, идя из местечка с базара, сказала ей:
- Ты уж не гневайся на меня, но я скажу правду... Дитя тебе надо заиметь. И хвороба пройдёт, и поздоровеешь. Без мужчины завянешь...
После этого Алеся тихонько, никому ничего не говоря, начала приглядываться к чужим мужчинам... (...)
(...)
Теперь в хате был Имполь, и Алеся, не стесняясь, начала приглядываться к нему.

Это она, кто сделает первые шаги, Имполь сначала как будто ни при чём. Постепенно он завладеет сердцем Алеси и зная об этом, останет в хате. Алеся, к сожалению, не понимает, что это не любовь, и когда Имполь изменить ей с её сестрой Христой, она уже беременна, сверх того на её душе тяжёлый грех убийства свекрови и немой золовки. Хочет совершить самоубийство, но раздумает - она не одна, у неё скоро будет ребёнок.

Адамович слегка прикоснулся политической обстановки конца 30-х годов. В маленькой деревне ходят слухи о поступках Гитлера, впрочем мировая политика жителей Вересова не интересует, они не знают, что именно в Беларуси пройдёт война тяжелее остальных стран.

Митя Корсак, брат Алеси, пишет стихи на белорусском языке и его вызовут и милицию.

Бубель отстранился от стола, вытащил до половины средний ящик и достал синюю толстую тетрадь. Митя узнал: тетрадь была его, на обложке большими буквами выведено - <стихи>>. Тут было всё, что сочинил за последние два года.
- Значит, балуемся стишками? - Бубель поплевал на пальцы, перевернул страницу - там Митя увидел какие-то красные пометки.
Вытянув шею, Гура тоже заглянул в тетрадь, потом поднял чёрные, сросшиеся на переноске брови:
- По-российски пишешь?
- Нет, по-белорусски, - сказал Бубель, хмыкая и открывая как-то с одной стороны рот - там блестел верхний золотой зуб.
- А-а, - Гура провёл рукой по шершавой, наверно, со вчерашнего дня не бритой, щеке. - Это из тех, что Беларусь ищут.
- А зачем её искать, она под ногами, - Митя исподлобья следил за Гурой.
- И правда - под ногами, так как сверху не была и не будет, нет, - закрыв глаза, Гура закрутил головой. - Пастарунак будем соломой крыть. Бирочки из венчиков вырезать. - Гура потянул за медную пуговицу на мундире: - Так как, из чего же их сделаешь - меди нет...
- А пастарунков, может, и не будет...
(...) Он почувствовал, что падает вместе со стулом, что бьют уже ногами в живот - остро, словно кто режёт косой, отдаётся боль. Мится скорчился, умкнулся лбом в колени, закрываясь руками, прятал голову.
Острые железные подковы секли по спине, попадали в затылок. Снова, будто камнем, ударили в ухо.

Его отец, как многие друние, не понимает, почему Митя старается держать белорусскую мову у чувство национальой гордости.
Сложный языковой вопрос существует и не меняется до сих пор... Даже немножко стыдно читать белорусскую книгу в русском переводе, если автор её относится к числу писателей, пишущих на родной мове.

На обложке книги напечатана цитата Адамчика:

<<...Я верю нашей литературе, надеюсь на неё. Слегка изменю известное пророчество: многие славянские литературы сказали своё, пришла пора нашей. Буду счастлив, если на ниве белорусской литературы взойдёт и моё зернышко.

Я добавлю пожелание, чтобы белорусская литература среди литератур других народов жила и развивалась.

У творы адразу заўважныя асаблівасці жыцця заходнебеларускай вёскі перад вайной. Сялянам не забараняецца верыць: стары крыж з новым белым ручніком вакол абраза ля вёскі, абраз у куце Алесінай хаты. Такія ж крыжы да гэатага часу стаяць і ў маёй каталіцкай вёсцы Суцькі, адкуль бацька родам, а Вілейскі раён таксама да вайны падпадаў пад апалячаную Заходнюю Беларусь. У хрысціян у творы Вячаслава Адамчыка (Алеся была каталічкай) усё ж застаюцца язычніцкія погляды на свет - нехта сурочыў Алесю ў маладосці з дапамогай жабы і ржавай іголкі, бо яна была прыгожай і вабіла многіх аднавяскоўцаў. Хварэла, ссохла і, каб пазбавіцца гэтага, трэба было зацяжарыць, а ад мужа Мондры, які памёр пасля таго, як рассек у лесе нагу і захварэў, дзяцей раней не хацела, бо не кахала яго (навад выкідыш зрабіла на сёмым месяцы).
Магчыма, ужо ў назве аўтар падкрэслівае, што жыхары "ўсходніх крэсаў" і не ўсведамляюць сябе беларусамі, а калі б і хацелі імі звацца, то нешта ім перашкаджае. Бацькаўшчына застаецца чужой, хоць Міця спрабуе выпісваць беларускія газеты з Вільна, а маці Імполя працуе на асадніка: "...адсюль, з Польшчы, спрабавала даведацца пра бацьку, які хварэў на гішпанку ў Бугуруслане і прапаў". Часта радзіма называецца Польшчай, але ў гэтай гісторыі цікавы і прыём рэтраспекцыі, як выкарыстоўвае Вячаслаў Адамчык, каб вярнуцца ў мінулае, тым самым парушыўшы супадзенне фабулы і сюжэту ў творы, пра што яшчэ Арыстоцель пісаў. У слоўніку твора таксама шмат назваў польскамоўных: гмін - воласць, пастарунак - паліцэйскі ўчастак. Нездарма стары Корсак кажа, што "нейкую Беларусь шукаюць. А я кажу - бог адзін і цар адзін". Тутэйшыя людзі шукаюць вызначэня, хто ж яны і ў кожнага свая думка. "Бог адзін, але людзі неаднолькавыя ў яго," - кажа Міця. Свае думкі і наконт заваёўнікаў. Корсак лічыць, што немец лепшы быў за асадніка-паляка: "Паляк такі ж самы галадранец і абібок, як і наш чалавек. А немец - не!" Я вось таксама кнігу В.Адамчыка чытаў на рускай мове, хаця трэба адзначыць, што народныя песні былі пакінуты на мове арыгіналу:

Ой, за гаем свет бяленькі.
Там паехаў мой міленькі.
Ён паехаў, дый няма,
Маё сэрца заныла.

Акрамя таго, В.Адамчык смела ў параўаннні з аўтарамі 70-х закранае інтымную тэму, хаця і не так адкрыта, як сучасныя пісьменнікі, напрыклад, Адам Глобус, сын Вячаслава Уладзіміравіча.

Да маладых дзяўчат яго не цянула, саромеўся каму-небудзь прызнацца, што падабаюцца маладзіцы, налітыя сокам, шырокія ў сцёгнах, якія ўжо нарадзілі дзяцей і спазналі смак мужчыны.

Калі вы любіце байкі, то кніга таксама для вас. Узгадаць хаця б байку старога малацільшчыка Ладзіміра пра прывід чараўніка Кузюка і каваля Мазуру, які яго бачыў і ледзь не ўтапіўся.

Я жаніўся ў мясаед -
Мне было сямнаццаць лет.

Гэтую песню спяваў Яўхім, пра смерць якога ўзгадвае Міця. Першага зарэзаў цягнік, бо ён працаваў абходчыкам. Мне здаецца, гэта аўтарам было зроблена спецыяльна, бо праводзіцца думка, як навукова-тэхнічная рэвалюцыя забівае ўсё ў чалавеку. Паказана гэтае меркаванне таксама праз апісанне прыроды, як і многія думкі аўтара.

Няўжо ўсё без усялякага следу гіне на свеце, як загінулі старыя вольхі, дзе цяпер засталіся толькі ружаватыя, зрэзаныя скоса пні. І гэтыя пні счарнеюць, зарастуць травой, і іх пачнуць тачыць мурашы, а затым тут пойдзе расці малады алешнік.

На самой справе раман "Чужая бацькаўшчына" мае працяг, бо гэта цэлая эпапея. У наступных творах Міця трапіць у турму (так, напрыклад, Максім Танк у дзённіках адзначае, што тых, хто прывёў да аб'яднання Заходнюю і Савецкую Беларусі, адсунулі ў бок і нават падазрона ставіліся да заходнебеларускіх камуністаў), звар'яцелая Алеся мае моцны характар, каб забіць свякроў і залоўку Еўку (гэта ў нашым рамане яна толькі дзіця забівае, быццам тая ялавіца-карова, якая не целіцца), Хрысця чакае дзіця ад Імполя, апісваецца вайна... Апісваецца звышнатуральна: у жанчын крывыя зубы, барадаўкі і інш. Хрысця, як праведніца, дапамагае яўрэю, які прыняў яе ў Дварчанах, калі тую выгнаў стары Улас. Немцы забіваюць Хрысцю за сувязь з партызанамі, якую аўтар адкрыта не паказвае.... Тэкст В.Адамчыка адсылае да твораў Л.Талстога і Ф.Дастаеўскага. Напрыклад, Алеся ў наступных раманах пойдзе кідацца пад цягнік, але яе затрымаюць. Але не буду спойлерыць наступныя раманы, як кажа адна мая знаёмая, а раптам вы асіліце іх прачытаць самі. Прыемнага чытва!