Кантурга барырга аягы тартмаса да, Сәлигулла килеште. Кызын кияүләп кергән үзбәк калдырган сырманы өстеннән кушак белән буып, кәлүшле итеген киеп, алдан ук чанасын да алып, туп-туры кәнсәләргә китте. Рәиснең урынында чагы иде. Күзләре батып беткән, чанасын көчкә өстерәп, түбән очтан менеп килгән Сәлигулланы тәрәзәдән үк күреп алды ул. Лотфулла, эшнең нәрсәдә икәнлеген төшенсә дә, кочак җәеп каршыларга ашыкмады. Кулындагы тәмәкесен тәмләп суырып торганнан соң, башын кыңгырайтып, күзләрен кыса төшеп сорады:

– Ни булды, Сәлигулла?

– Ни булды дип… Менә үлеп яткан җирдән торып килдем әле. Хөршидәнең баладан рәтләнмәвен ишеткәнсеңдер… Ничек рәтләнсен… Авызына ничә көн

бер тәгам капмагач… Балаларның мич башыннан төшәрлек тә хәлләре юк. Коткарсаң, син генә коткарасың, кордаш.

– Хәзер барыбызда да шул хәл инде, – диде Лотфулла. – Берәвенә бирсәң, икенчесен ач үлем эләктерергә генә тора. Үзем дә ике баланы кабергә илтеп салган

кеше…

– Бар кешедә дә бертөсле дип… Сабый хакы бар. Шул сабыйны тапкан ана хакы… Аларны башкалар белән тиңләп булмый торгандыр. Үлгән нарасыйларыңның рухына дога булып барыр…

– Әллә дога, әллә бәддога. Әйтәм ич, ярты халык ачлыктан шешенеп ята. Калхузны барыгыз да бай ындыры дип беләсез. Күпме арышың бар дип сораганга сәвитнеке белән йөз арба дип җавап бирсәң генә инде. Абзыйлар, байлар юк, бар да – сәвитнеке, әмма сәвитнеке минеке дигән сүз түгел, Сәлигулла!

– Шулаен шулай да…

– Сәлигулла, олылар әйткән тагын бер акыллы сүз бар. Кеше үрдәген ашаганда, үз казыңны ныклап тот. Кеше үрдәкләрен күбрәк ашамадың микән, Сәли туган?!

Тапкан төрттерер вакыт, дип уйлады эченнән Сәли. Алай карасаң, калхуз байлыгы да шул ук кешедән талап җыйган хәрәм мал була түгелме?! Сәлигулла, бар ачуын төкерегенә җыеп, кантурның буялмаган идәненә лачкылдатып төкермәкче иде, ачлыктан корыша башлаган тамагына тамчы да төкерек килмәде.

Икесе дә эндәшмичә генә тордылар. Лотфулла ни эшләргә белмәгәннән уйга батса, Сәлигулла аның йөрәгенә кадап әйткән сүзләреннән нәфрәтле иде. Бераздан ул суынды. Суынмый нишлисең, Лотфый сүзләрендә хаклык бар: кеше малына кызыгып, үзендә булганнан коры калган бер мәгънәсез булып чыкты ул.

Сүзсез тору озакка китте. Кирегә атлавың яхшырак, эшем пешмәде, ахрысы, дип, Сәлигулла ишеккә таба борылган иде, Лотфулланың ягымлырак тавышын ишетеп тукталды:

– Син алай да ашыкмале, кордаш. Сүзнең турысы туганыңа да ярамый аның. Җаныңа үтсен дип әйтүем түгел, җаныма үткәннән әйтүем. Без болай итик… уйлашыйк әле, булмаса… Кичәгенәк кәнсәләрнең беренче каты астында баз булганлык ачыкланды. Җир идәндә кеше күзенә чалынмаслык, беленмәслек яшерелгән. Сәвитнеке белән йөз арба арышыңнан берни дә ала алмассың, бай абзыеңның исәпкә алынмаган малын, кеше-кара сизгәнче, әллә юк кына итәргә инде?! – Лотфулла, әйткәнемне ничек кабул итәр дигән сыман, туп-туры ишек катында терәлеп каткан Сәлигуллага карады. Аның эндәшмәвен күргәч, тел төбен чишеп бетеримме-юкмы дигәндәй, тамагын кыргалап, әйтеләсе сүзне бераз көттереп торды. Аннан, беткән баш беткән, әйтсәм әйтим инде дигәндәй, тагын дәвам итте: – Кичә иртәнчәк бераз тирәнгә казып төшеп, идән җәйик мәллә дип, малайдан бер-ике көрәк балчыгын алдырткан идем, баз капкачына килеп юлыкмасынмы?! Гарифҗан кешегә әйтмәгән, ишеген бикләгән дә шунда ук минем янга йөгергән. Кизүче дә, ул килгәч, кеше бар инде дип, өенә кайтып киткән икән, шунлыктан белештерми калган.

Базны ачып, икәүләп төшеп карадык: түреннән ике кыршаулы мичкәгә шыплап тутырылган бодай килеп чыкмасынмы?! Малай әйтә, башта байның көмешкәсеме, башкасымы әллә дип торам, ди – шуның сыман киштәгә куелып бөкеләнгән. Селкетеп карауга ук аңлашылды – бал да, көмешкә дә түгел. Ачсак, чыннан да, учыңда тәгәрәп ятарлык сап-сары эре бөртекле ашлык.

Сәлигулла ни дип әйтергә дә белмәде. Аның авызында сүз тора да торуын, әле Лотфулла ни тәкъдим итәр?.. Аның бит арбаңа җигел дә, шуны глубинкага илтеп кил дип әйтүе дә бар.

Лотфулла, күрше бүлмәдәге хисапчы ишетмәсен дигәндәй, бармагын кысылган иреннәренә китерде, шуның аша гына сөйләвен дәвам итте:

– Әле менә нишләтим, кемгә хәбәр итим дә кая куйыйм микән дип тора идем… Юктан бар булганны ишетсәләр… Нәрсәне генә яшерсәң дә, ничек тә бер тишелә… Үз сәвитеңнән яшерүе дә җиңел түгел… Сиңа биргәнне башкалар белеп алса, бу урында бер көн дә утыртмаслар… Чәчү ашлыгы да җитмәс кебек берчакта…

– Халык бала тапкан анадан кызганмас, – диде Сәлигулла, йөрәксенеп.

– Анысын син әйтәсең бит аның. Һәркемнең гомере бер генә… Үлем арты үлем килгән бер заманда… Булмаса, болай итик, төнгә кизүгә олы малаең белән сине куярмын. Аның үзен генә калдырып, бер ярты капчыгын өегезгә илтеп кайтырсың. Берүк, кеше сизәрлек булмасын! Ашлык табылганны халыкка шуннан соң гына җиткерербез.

Гомер буе каты күңелле, каты куллы данын йөрткән Лотфулланың уйламаган бервакытта йомшаруы, хәтта җинаятькә баруы бер дә көтелмәгән хәл иде. Сәлигулла аптырады, ни дияргә дә белмәде, ныклап рәхмәт тә әйтә алмады, авыз эченнән генә мыгырданды. Чанасын мич артына яшереп калдырды да кире түбән очка төшеп китте. Ишек ябылганда, Лотфулла пышылдап диярлек өстәде:

– Кара аны, кемгә дә әйтәсе булма, хатыныңны да киләсе хезмәт хакыннан амбарчыдан бурычка яздырдым дип алдарсың. Алай да аның да авызына йозак биклә.

Лотфулланың юмартлануы бер дә юктан түгел иде. Ул бу авылга ерак Кизләүдән рәис итеп билгеләнде. Сәлигулланың хатыны Хөршидә дә, шул авылныкы булып, яшь чагында Лотфулла күз төшереп йөргән бер кыз иде. Рәис аның гыйбрәтле язмышында үзен дә гаепле санады, кыюлыгы җитеп, бай кулыннан тартып ала алмавына гомере буе эченнән битәрләнде. Башка берәүгә өйләнеп, гаиләсе ишәйгәч тә, яшьлек ярасы күңеленнән һич кенә дә китмәде, шарт-сәбәбе чыккан саен, йөрәген әчеттереп-әчеттереп ала иде.

Сәлигулла хатыны Хөршидә белән Лотфулла арасында ни дә булса булгандыр дип уйламады да, аларның бер-берсенә ихтирамлы мөнәсәбәтен элек-электән якташлыкларына кайтарып калдырды. Әле кардәш-ыру ук түгелләр микән дип тә фаразлый иде, тик бу хакта хатыныннан сорарга җае гына чыкмады.

Сәлигулла кайтып кергәнне Хөршидә дүрт күз белән көтте. Аның бөтен өмете хәсрәт утларында яшәткән, күңел түреннән ничек тә чыгарып ата алмаган Лотфулласында иде. Башкалар каты күңелле дип санаса да, хатын белә: рәис – эчтән янучан, тышка чыгармаучан кеше. Авыр заманнарда илгә әнә шундый, бер карасаң йомшак та, икенче карасаң нык куллы да хуҗалар кирәк. Аның шундый булып күренүе яхшырак та, дип уйлады ул. Алай да… яшьлегендә йомшаклык күрсәтте Лотфулла. Артыграк йомшаклык күрсәтте…

Хатын торырга дип ымсынып караган иде, хәлсезлектән урынына кире ишелеп төште. Бишектә яткан сабыйның бер дә еламавы аны тәмам гаҗизләтте. Сәлие бер-ике телем ипи тотып кайтса, аны имезлеккә салып каптырып, үзе үләргә дә ризалашкан иде Хөршидә. Бу хакта беренче хатынын да бала тапканда югалткан иренә әйтергә генә кыймады. Үлеп котылсаң, аякка басмаган, әлегә исән тугыз баланы ул тартасы лабаса…

Сәлигулла, ике хатын алып, унбер бала атасы булса да, өчесен сугышта югалту хәсрәтен кичерсә дә, еш кына җиңел акыллылык күрсәтә иде. Хөршидәнең бу авылга килен булып төшүендә, яшәп калуында да аның холкы, яман гадәтләре сәбәпче булды.

Бер караганда, ач үлемнең нәкъ менә алар ишегенә шакуына да Сәлигулла үзе гаепле. Кем кем, Сары Сәли гаебен таный торган кеше түгел! Алай да Хөршидә үлем түшәгенә егылгач, олыгаеп барган ир уйга калды. Инде бу хатынын да югалтса, тагын да яшьрәкне алса, анысы да бала арты бала тапса, аларны да үстерергә кирәк булачак иде аңа. Хатын-кыз, бала үз бәхете белән туа ул, ди дә җил иссә дә авырга узарга гына тора, шул арада итәгенә салган бәбиен синең кулыңа китереп тә тоттыра.

Сәлигулланы бала яратмый дип булмый. Ярату – бер нәрсә, кеше итү – икенче, ди Хөршидәсе, син әле үзең – олы сабый. Аның сүзләрендә хаклык бар. Кулына көч керсә дә, юкә миенә акыл утырмады Сәлинең: кайда нинди кызык бар дип ишетсә, шуны карарга йөгерде, кайда нинди яман гадәт чыкса, ул да эшләп карарга, тәмен татырга тиеш дип санады. Әле әтисе, догачы картка әйләнгән Сары Сәлимулла инде сиңа да бер утырырга, намазга басарга вакыт дигәч тә, кул гына селтәде. Дөрес, сәвит килгәч, намазның беркемгә кирәге калмады. Намаз укырга өлгермәвенә Сәли үкенмәсә дә, тәмәке пыскытуына, яшьтән карта сугуына үкенгән чаклары аз түгел.

Хөршидәне алганда, Сәлигулла алга таба тормышы җиңеләер дип уйлый иде. Чыннан да, юкә башта сыек ми… Ул берне уйлый, тормыш, нәкъ уендагы кебек, алдыңа карталарның көтелмәгәнен чыгара да куя, чыгара да куя…

Сәлигулла, үзен ни акыллы, ни башлы санаса да, мең уеннан җиңеп чыкса да, язмыш белән бил алышта һәрчак биреште. Әнә бит Хөршидәне дә баеннан аерылыр, үз баласы булгач, ике төрле янына өченчеләрен дә алып кайтмас дип фаразлаган иде, ялгышкан булып чыкты. Каенбабасы Гыйззәтулла Миңлекәй байдан туган малаен алып калганнан соң, инде болары чын-чынлап үзебезнеке генә була, яңадан аерыласым юк дигәндәй, көмәнгә узган һәр баласын таба торгач, Хөршидә дә алты үги янына яңадан биш җан иясен өстәде. Берләре үсә, китә торды, икенчеләре туа торды дигәндәй.

Әле дә мич башы тулы бала булса да, хатынның бу арада гаме аларда түгел, үзе кебек ач үлем белән тартышкан нарасыенда. Кул арбасыннан ник бер ым, кыштырдаган тавыш ишетелсен…

Хөршидә инде ничәнче тәүлек йокылы-саташулы ята. Шул көннәр, төннәр эчендә бөтен узганын күздән кичергәндәй булды ул. Яшьлеген, абыстайда укып йөргәннәрен исенә төшерде, су буендагы уенлыкларда Ярулла белән очрашканнарын уйлады. Вәгъдә алышу көннәрен, шул вәгъдәнең чуар тавык астыннан җыеп бирелгән йомыркаларын, чигүле тәмәке янчыкларын, өрфия яулыкларны исенә төшерде. Аннан соңгы озакка аерылышуларны, көтүләрне, кабат очрашуларны, ераклардан алып кайткан хуш исле сабыннарны хәтерендә яңартып, күңелен ничә мәртәбә йомшартты, күз төпләрен ничәнче кат яшьләде. Хөршидә боларның берсен дә Сәлигуллага сиздерергә тырышмады, йокларга ятса да, саташып серне чишмәсәм иде дип, догасын укып битен сыпырды, уйга батканда, күзләремне күреп аптырамасын дип, аңа аркасын куярга күнекте.

Хөршидә җиңел тормышлы йортта үсмәде, алай да үзенең дә, туганнарының да өсләре бөтен, тамаклары тук, торырга өйләре җитеш иде. Көзләрен ул башка кызлар белән уракка йөрде, язын сабанга чыкты, җәйләрен печәнгә төште. Ирләрдән ким эшләмәсәләр дә, әтиләре өйдә егетләр юклыктан һаман уфтана, җае чыкканда, гел шуны колакларына салырга тырыша иде.

Хөршидәгә авылда күз төшерүче егетләр күп булса да, ул араларыннан хәлфә малае Лотфулланы үз итте. Киеме дә, сөйләшүе дә башкаларныкына охшамаган иде егетнең. Чибәрлеге, укымышлылыгы белән аерылып торган Лотфулла да эшкә уңган Хөршидәне бер күрүдә яратты. Ике арада хатлар да йөреп, уенлыкларда, эшләрдә очраштыргалый да торгач, алышу-барышу турында сүзләр дә сөйләнде, вәгъдәләр дә бирешелде. Лотфулла тагын бер көз-кышны мәдрәсәдә ятасы да кайтып башлы-күзле буласы иде…

Яшьти кызлары белән көзге ындыр эшләренә бай ындырына чакыртылган Хөршидәнең язмышы бөтенләй уйламаган юлдан тәгәрәде дә китте. Иптәшләренең – келәттә мәш килгән, ә Хөршидәнең лапаста җир себереп йөргән чагы иде. Лапасның бакча ягындагы ишеге ачылып китте дә, аннан бай абзыйсы кайтып керде.

Хөршидәнең байны икенче мәртәбә генә күрүе иде әле. Язын сабанга төшкәндә ашлык тутырырга дип килгән кызның уңганлыгына таң калып карап торган иде ул. Хөршидә ул чагында моны сизде, әмма колак очларына кадәр янып чыкса да сынатмаска салышты. Инде менә… әллә лапас эшен аңа юри калдырганнар иде?.. Бай, ишек янында тукталып карап торганнан соң, аны-моны эшләр дип уйламаган кызның себерке сабыннан килеп тотты. Тотты да, майлы күзләрен елтыратып, колак тирәсенә иелә төшеп:

– Мин сиңа бүген үк яучылар җибәртәм, – дип пышылдады.

Хөршидә ни әйтергә дә белмәде. Себеркесен ныклык белән тартып алды да, тагын да җилләбрәк, җир идәнне себерергә кереште.

Миңлекәй бай Хөршидәгә матурлыгына ут йотып кына өйләнергә уйламаган иде, билгеле. Аның түрендә утырган олы хатынына да әле күз кызмаслык түгел, тик мулла кызының ни кулыннан эш килми, ни теленә чыдарлыгың юк. Кайчан кайтып керсә, чәй өстәле артында, гайбәт-мазар сөйләшеп, гел ахириләре белән вакыт уздыруда. Хөршидәгә өйләнсә, асрауларның берсен булса да җибәрер. Ахыр чиктә кызның яшьлеге, матурлыгы ир дәртен кузгатмаслыкмыни?!

Хөршидә җавап-мазар бирмәгәч, себеркесен тартып алып, эшен дәвам иткәч, Миңлекәй бераз югалыбрак та калды. Кыз исә, бай күз ялтыратуларына илтифат итмәвен күрер дә бу сөйләшүне үзе дә онытырга тырышыр, атасына сүз катып тормас дип уйлаган иде, алай булып чыкмады. Көзге эшләр бетүгә, Миңлекәй Гыйззәтулла картка Асылбикә карчыкны яучы итеп җибәрде.

Мәһәргә бүләкләр ярыйсы гына вәгъдә ителде: Гыйззәтуллага яхшы кәләпүш-чапан да, хатыны Саниябануга мамык шәл, ефәк күлмәк тә, Хөршидәгә көмеш алка-беләзекләр дә бар иде бүләкләр исемлегендә. Гыйззәтулланы иң дә сөендергәне яучы карчыгыннан алда йортына атлап кергән башмак тана булды. Бай, монысы исәпкә керми дип, алдан ук җибәргән булса да, асылда, вәгъдәнең ныклыгын, үтәләчәген белдереп тора иде ул башмак. Шунысы яхшы: кызың калса да, кайтса да, кире кайтарасы мал түгел!

Шулай итеп, әти-әни, Хөршидәнең ай-вайларына да карамыйча, Лотфулланы яратам дип такмазалавын да тыңламыйча, Миңлекәй байга бирергә дигән карарга килде дә сүзләрен кире алмады. Үзе кияүгә ябышып чыккан Саниябану хәленә керер дип уйлаган иде Хөршидә – ялгышты, инде затлы күлмәкләргә дә ия булгач, анысы чәриләп үк Миңлекәйне сөйли, Миңлекәйне мактый башлады.

Ай буе Гыйззәтуллалар өендә байларча тормыш, байларча яшәү, байларга катышу, байлар рәтенә басу турында гына сөйләштеләр. Инде Миңлекәй дигән исем ятланып, гомер бакый алар белән керешкән бер кеше кебек тоела башлагач, Хөршидә дә тешен кысып ризалашты. Без күрәсен кем күрер дип, никахны да үз ягында укытырга ризалашкан байның җибәргән шөлдерле тарантасына – әти-әниләре янәшәсенә чыгып утырды.

Гомеренә тарантаска түгел, яңа арбага да тиенмәгән Гыйззәтулла, үз уенча, чыннан да, кеше арасына керде – Кизләүнең иң зур баеның кодасы булып китте, тик бу тойгы озак бармады, туйлар үтеп, кыз балага узганчы ук, аның кода икәнлеге онытылды.

Бай комсыз булса да, каладагы марҗаларга, кәртә уенына, борын йә тел асты тәмәкесе ише нәрсәләргә акчаны бер дә кызганмый иде. Ул бигрәк тә Мәкәрҗә ярминкәсен көтеп ала, шунда товарын да сатып, ярты акчасын да бетереп кайта иде.

Хәер, кәрт уйныйм дисәң, Мәкәрҗә, Казан да кирәкми – Малмыж шәһәре турыдан егерме чакрым чамасы гына. Миңлекәй Китәк базарына чыгып китсә, шунда сугылмый калмады. Бу тирәдә байларның артык акчасы юк, Мәчкәрәсенең, Эсмәиленең дә җыен юньлерәк бае шунда китеп оялаган. Малмыжда Габәширләр дә юк түгел. Миңлекәй бигрәк тә шулар белән кәрт сугарга гадәтләнде.

Габәшир – итекчеләр ягы. Ул як халкында акча күп. Анда кибет кенә дә ике-өч, анда мәхәллә дә берничә. Габәширнең байлары да килде-китте бай ише генә түгел – урыс алпавытларыннан көнләшеп, марилар белән ярышып, мал туплаган алар. Андыйларны кара бай диләр бу якта. Бу сүздә укымышсызлыкның бер катышы да юк, чын бай дигәнне аңлата ул. Урысчасын да яхшы беләләр, чирмешчәсен дә сукалый габәширлеләр. Сабантуйда да беренчелекне чит авылларга бирмиләр, авылга кылыч белән килгәнне түмәр белән куып җибәрәләр. Гаярь, батыр булганга, берүзләре урыс авыллары арасында яшәп кала алганнар да.

Малмыжга Габәширдән килеп кәрт уйнаучыларның берсе нәкъ менә Сары Сәли иде. Шәп уйный егет. Аны Салавыч шомалары да, Бөрбаш шүлирләре дә утырта алмый: барысын күрә, тегеннән дә, моннан да этлекне көтеп кенә тора, иллә-мәгәр үзе чиста уйный.

Сәлинең хәтер ягы бер дигән – байда берничә ел читават булып торган ул. Әлеге дә баягы Сәли Миңлекәйнең соңгы баруында тәмам чишендерде. Инде өстендәге җиләннәре дә салынып, кәләпүшсез дә калгач, урыслар тәмам гололобый булдың, голозадый булганчы чыгып шыл моннан дисәләр дә китмәде – гарьләнде. Өен, кибетен үк вәгъдә итә алмый иде, әйдә, минем яшь хатынны уртага салабыз, дип ычкындырды.

Миңлекәй кызлар белән йөреп яманаты да чыкмаган, марҗалар артыннан да чапмаган Сәлине ризалашыр дип һич кенә дә уйламаган иде – хатынсызлыгына ияләшеп килгән иргә бу кызык тоелды, байның әлеге сүзенә тәмам ябышты. Егет сүзе бер була дип төрткәли-үртәли торгач, әле яңарак кына сүзен шаяруга борып маташкан Миңлекәй килеште, эченнән ялгышлык җибәргәнен аңласа да, тышыннан сер бирмәде:

– Ә нигә уйнамаска?! Минем бөтен байлыгыма тора Хөршидәм! Үзе чибәр, үзе уңган, кулында ут уйната! Ә син менә шуның каршысына миннән откан бар акчаны кире куй! – дип, инде Сәли алдында яткан түбәтәен алды да уен өстәленә китереп бәрде.

Уеннан уймак чыкты. Хөршидә кадәр Хөршидәне Ходай Тәгалә кызганыр, кәртә уенында оттырмас, дип уйлаган иде Миңлекәй, алай булып чыкмады, шайтан уеннарына аның тыгыласы килмәвенә бер дә аптырыйсы юк.

Сәлинең баладан хатыны үлгән чак иде. Кызлар белән йөрмәве шуны онытмаудан да, бала-чага мәшәкатеннән арынмаудан да иде. Әбисе, атаң юкәче булмаса да, бала чагында берәр әшәкелек өстендә тотылгач, юкә баш синдә, улым, дип орыша иде үзен. Хак булып чыкты: өендә күзенә карап торган өч бала хакын да уйламыйча, хатыны үлгәч тә, кәрт сугуын дәвам итте, башка яман гадәтләрен дә ташламады.

Сәлинең ялгыз яшәвенең төрле сәбәпләре бар иде. Бердән, өйләнә нитә калса, авылдашлары күзен дә ачырмаслар, хатыны үлгәнне дә көтмәгән, алдан ук бичәне әзерләп куйган бу диячәкләр. Алай да булмасын ди. Ир кеше гомер бакый ялгыз тора алмый лабаса! Чынында күп бала өстенә беркем дә килмәс дип уйлый иде ул.

Уеннан уймак чыкты дигәннән, Сәли Хөршидәне отам дип үзе дә уйламаган иде, бер шаярырлар да бетәр кебек башланган бәхәснең ахыры һичкем дә көтмәгәнчәрәк тәмамланды. Хөршидәнең язмышы өстәл өстенә өелгән акчалар, билбаулар, түбәтәйләр өстенә ыргытылды. Ыргытылды да шул өем белән бергә Сары Сәлинең кулына килеп эләкте.

Оту-оттыру бер нәрсә, аны хатынга җиткерәсе бар бит әле. Сары Сәли белән бергәләп эчкән мари көмешкәсе дә Хөршидә янында телен чиштерә алмады аның. Бай бик озак әйтә алмыйча йөргәч, бу хәлләр онытыла да башлады кебек. Миңлекәй үзе дә бераз уңайга үзгәрде, Хөршидәсенә чырайның ачыгын күрсәтте, киемнең затлырагын кидерә башлады, кул арасына керер дип, яшьрәк асрау да алып, җиңгәсенә булышчы итеп, аш-су бүлмәсенә куйдырды.

Миңлекәйнең кинәттән үзгәреп китүен, олы хатынына да ягымлырак, балаларына да йомшаграк булуын һәркем үзенчә аңлады, үзенчә гөманлады. Бай яхшырды, карта уйнаудан да туктады дип, бурычны сызып атмыйлар икән. Инде тынычланып калгач кына, көннәрнең берендә Кизләүгә Сәлидән атлар килеп төшмәсенме?!

Капка алкаларына үз сбруйлары белән бизәлгән ат килеп бәйләнгәч, түр тәрәзә буенда басып торган Миңлекәйнең хәле киткәндәй, йөрәге туктап калгандай булды. Капканы алка белән кагучыга да, ишегалдына узып, тәрәзәгә камчы сабы белән төртүчегә дә игътибар бирмәде ул – терәлде дә катты. Йортка кешеләрне хатыны Хөршидә дәште, аннан ире Миңлекәйне дә, ишетми калды, ахрысы, дип, асрау кыз көйли башлаган аш өстәле янына чакырды.

Ат Сәлинеке булса да, җигүчесе ул түгел иде. Ул әле соңрак, сүзләр сөйләнеп, бәхәсләр чишелеп беткәч, Хөршидәнең яңа хуҗасы шикелле генә түгел, бу йортның да башлыгы сыман, аякларын зур атлап, өйгә килеп керде.

Үзенең кәрткә башка берәүгә отылганын ишеткәч, хатын иренә чәриләп ябышкан, чәчен йолкып еларга тотынган иде, елтыр күзле, тамак төбенә җыерылган муенлы карт бай янында, яше барса да, егетләр күк төз гәүдәле калган Сәлигулланы күргәч, көтмәгәненчә тынычланды. Хатынының сабырсызлыгыннан, үзенә каршы сүз әйтергә батырчылык итүеннән кинәт ачуы кузгалган Миңлекәй исә бу вакытка өч мәртәбә талак дип кычкырып җибәргән иде. Шуның белән эш бетте. Китсә китә, китмәсә, ул инде барыбер бай абзасыныкы да түгел. Хатын үзе дә, Миңлекәй дә шулай уйлады.

Яңадан Хөршидә белән торыйм дисәң дә, никах яңартасы, ә моның өчен талакланган хатыны белән башка берәүнең торып алуы кирәк.

Сүзләр артык иде. Нәүмизләнеп калган Хөршидә, мин дә бит адәм баласы дигәндәй, Гыйззәтулла йортына кайтып китүдән башка юл юклыгын уйлап, ишек каты элгечендәге казакиенә, шәльяулыгына үрелде. Ашыкмыйча гына киенде, төенчекләрен төйни башлады. Савыт-саба алгалап, шкафтан муенса-бауларын җыйгалап йөргән Хөршидәне Миңлекәй, батырлыгы җитеп, терсәгеннән эләктерде: