Чыгышы белән – грек, рухы белән христиан (гәрчә ислам динен кабул иткән булса да) булган Ибраһим, шул ук Луиджи Грити кайчандыр кол була һәм, әлбәттә, Настасья-Хөррәм дә Рәсәйгә бер дә тел тидерергә бирмиләр. Казан ханы Сәхиб Гәрәйнең тоткарлануы да нәкъ шул кешеләр аркасында була, корал бирү түгел, солтан Сөләйман Казан ханы Сәхиб Гәрәйне хәтта каласына да кайтарып җибәрми – Истанбулда тоткарлый. Әнә шулай итеп Төркия солтаны Сөләйман Кануни Кырым, Идел-Урал, Себер, ары таба Көнчыгыш тарафындагы төрки телле кардәш халыкларын ил-дәүләтчелектән мәхрүм итә. Ә бит аның бер сүзе Мәскәү кенәгинәсе Елена Глинскаяны уй-ниятләреннән кире кайтарачак иде.
Елена Глинская тәхеттә утыру чорында гаять дәрәҗәдә зур уңышларга иреште – Швеция короле белән солых, Төркия солтаны белән килешү аның тәгаен кулын чиште. Ул ныклап Казанга яу йөрергә җыена башлады. Башта ул ышанычлы кенәзләре аркасында күп кенә дошманнарыннан котылды. Бу эштә аңа Иван Телепнёв һәм Василий Шуйский ныклы терәк булдылар. Ләкин сөрелгән, үтерелгән дошманнары арасында агасы Михаил да бар иде. Ул аны беркайчан да күңеленнән алып ташлый алмады. Әмма кылынасы кылынган иде инде. Явызлык ягыннан ул каенатасы Иван III дән һәм ире Василийдан бер дә калышмады, хәтта арттырыбрак җибәргән чаклары да булды, әйтик, шул ук агасы Михаилны төрмәгә озатуы һәм аның анда үлүе… Бөек кенәгинәнең явызлыгын күреп-күзәтеп торган митрополит Даниил да, ниһаять, үз сүзен әйтте: «Бөек кенәгинә, сезгә дә, чиркәүгә килеп, кылган гөнаһларыгызны ярлыкарга вакыттыр», – диде. Кисәткәндәй итеп әйтте, каршы әйтергә дә сүз калдырмады.
Олан кенәзне санга сугучы юк иде әле, ләкин ул анасының һәр адымын күзәтеп бара, кылган явызлыкларын да күрә иде. Әмма бала гына булса да, ул да инде боярлар киңәшмәсендә утыра, кайчак хәтта сүзгә кысылып, үз фикерен дә әйткәли иде. Мәгәр бөтен булган эшне ышанычлы Иван Телепнёв алып бара иде. Әйтик, Василий Шуйский кенәз Дума башында утырса, Иван Телепнёв килгән илчеләрне кабул итте, кыскасы, хакимиятне үз кулында тотты. Кай тарафлардан гына илчеләр, кәттә сәүдәгәрләр килсәләр дә, иң әүвәл аны күрерләр, аның үгет-нәсыйхәтен тыңларлар, күпмедер акчаны аның кулына салырлар иде. Боярлар думасында актив катнашучы Михаил Глинскийдан котылгач, дошманы Иван Бельский Мәскәүдән сөрелгәч, моның өстенә атаклы кенәз Фёдор Воронцовны җәзалап үтергәч, ошбу ике куштан кенәз тәхет тирәсеннән дә китми башладылар. Вәләкин ошбу ике кенәз дә бер кешедән— митрополит Даниилдан куркалар иде. Гөнаһлары бар – хактыр, әмма нигә чиркәүгә кереп кылган гөнаһларыннан котылу өчен үкенү гыйбарәсе уздырмыйлар. Мәгәр митрополит Даниил да аларга ташланырга шүрли төшә. Чөнки Василий Шуйский мәрхүм адашының сеңлесенә өйләнде, ә Иван Телепа исә кенәгинә итәге тирәсендә әвәрә килә. Боларга каршы төшү, халык алдында явызларны фаш итү үзе үк яман эшләрнең берседер. Хак Тәгаләдер, ошбу нәсел Иван III тарафыннан Владимирдан Новгородка куыла. Иллә аннан соң бик күп сулар акты ич инде, мәгәр Шуйскийлар нәселе боярлар арасында иң куштан нәсел булып кала бирә, вакыт дигән нәрсә аларга гүя кагылмый. Әмма рухи ата лабаса ул, бәйләнер җаен табар, аның кулында иң куәтле корал – дин. Дингә каршы мылтык күтәреп чыгып булмый, диннең коралы – рух, ә рухны корал белән генә җиңеп булмый.
Ни генә булмасын, 1537 елларда дәүләт башында әнә шул өч исем йөрер, дүртенчесе исә кануни тәхет иясе – Иван олан яңа җиде яшен тутырып килә, әмма һәммәсен дә күңеленә сеңдерә, бигрәк тә явызлыкны.
Ә Василий III мәрхүм булганнан соң тол калган гүзәл хатын, соңгарак калып булса да, ихласи бәхетен таба һәм кем йөзендә – кенәз Иван Телепнёв йөзендә. Ул инде Иван Телепнёвны яратуын беркемнән дә яшерми башлый, хәтта митрополит Даниилдан да. Шул ук вакытта бөек кенәгинә Елена белә иде: көннәрдән бер көнне рухи атакай аны дәшеп алыр, алыр да барчасын да сөйләргә кушар. Яратмый иде Елена рухи атакайны, нечкә хатын-кыз тавышлы, карсак буйлы, зур корсаклы. Ләкин яратмаганы өчен фаҗигагә таруын ул белми иде әле, чөнки митрополиттагы мәкер аларның берсендә дә юк иде. Мәгәр митрополит тарафыннан бөек кенәгинәгә карата чыгарылган хыянәти фаҗига юлга чыккан иде инде. Митрополит ачыктан-ачык көрәшкә кереште. Иң әүвәл ул Дума боярлары каршына керде. Ул катгый рәвештә кенәз Иван Бельскийны сөргеннән кайтарырга кушты. «Каты бәгырьле», «шәфкатьсез» кушаматын алган митрополит Даниил Дума боярларын тәмам аптырашта калдырды. Өстәл башында утыручы олан кенәзнең аскы ирене калтырана башлады, шул тамаша һәр сүзен өзеп-кисеп нотык тотты митрополит, олан кенәз еларга җитеште. Елена Глинская, бөек кенәгинә, митрополитны тынычландырырга ашыкты. «Мин каршы түгел, – диде ул инәлүле рәвештә.– Каршы түгел, владыка, бөек кенәз дә риза». Сабый бала, ни кылырга белми анасы теләге белән ризалыгын белдереп, баш какты. Митрополит олан кенәзгә карап елмайды, шуның белән баланы тынычландырды бугай, олан кенәзнең иреннәре калтырамый башлады. Ләкин изге атакай моның белән генә канәгатьләнмәде, дәвам итте: «Кенәз Василий Шуйский зур гөнаһ кылды, кенәгинә. Ошбу кенәз ышанычлы дьяк Фёдор Мишуринның башын кистерә. Бу башбаштаклык бетерелсен иде, кенәгинә, олан кенәз, сиңа да әйтүем», – дип кисәткәндәй итте митрополит Даниил. Елена Глинскаяга янә баш иеп килешергә генә калды. Олан кенәз боларның барысын да күреп вә күзәтеп торды. Анасы бөек кенәгинәне дә кимсетерлек көч-куәт бар икән бу митрополитта. Һәм шул сәгатьтән ул рухи атакайлардан курка башлады.
Аннары Елена Глинская да ачуын эчкә җыйды. Бит ир-канаты Василий III исән чакта аның митрополитны рәтләп күргәне дә булмады, хәтерендә: митрополит олуг кенәзнең һәр сүзенә «әйе, э-э» дип торыр иде, ә монда гелән аяк терәп сөйләшә, ә бит алар тәхет башындагы кешеләр… Ир-канаты мәрхүм Василий III дән барчасы да куркып, дер селкенеп торырлар иде. Хәзер барысы да кыюланганнар, курыкмыйлар, боярларына кадәр иякләрен чөеп утыралар. Мәрхүм ире турында да авыз чайкаучылар бар икән, Еленага җиткерделәр. Имеш, кенәз Василий III үтә яман вә явыз булган. Күп очракта бөтенләй гөнаһсыз кешеләрнең дә башларын кистергән, аюлардан талаткан, котыпка сөргән, төрмәләрдә череткән. Әйтик, Шаһгали ханның өч йөздән артык татарын митрополит Даниил үз кулы белән җәзалап үтерә, бала-чагаларына кадәр бәкеләргә аталар, кар өстенә чыгарып ташлыйлар. Нәкъ менә шул бичараларның каргышлары төшкәндер әле ир-канатына. Чөнки үз гөнаһларының артык күп булуын белеп җан тәслим кылганда, кинәттән монах булып үләсе килде. Мәрхүмнең васыятен үтәргә тырышып, кенәзнең җан биргәч чәчен кырдылар, киемнәрен алыштырдылар. Әйләндерә-тулгандыра монах киемнәрен киендергәнне Елена үзе карап торды. Кызганды да ул ир-канатын, аның өчен кимсенде дә. Ә бит ул кенәз иде, олуг кенәз, аның бер сүзеннән өннәре китеп торыр иде, ә аның сасы хөҗрәләрдә тозлы балык ашап, су эчеп яткан монахлар сафында якты дөньядан китәсе килде. Әмма моның белән кылган гөнаһларыннан котыла алдымы икән, бичара. Беренче хатыны Соломонияне рәнҗетүе, тәгаен мыскыл итүе, туганын төрмәдә черетүе, кылган барлык явызлыклары өчен Ходай каршына монах рәвешендә барып кына котыла алыр микән? Котыла алмас. Халык «Дөньялыкта кылган гөнаһ адәм баласын теге дөньяда да куа йөрер» ди ич. Хәер, кенәзләрнең кайсысы гына хәерле үлем белән ошбу дөньядан китте микән?! Василий II не үз туганнары ук сукырайталар. Ир-канаты Василий III дә Аллаһы Тәгаләдән каһәрне йөкләп җыя – үз энесе Дмитрий кенәзне гаиләсе белән үлемгә дучар итә. Ир-канаты Василий III турында әле булса: «Рәсәйдә бүтән андый явыз кенәз булмас та, тумас та, туса да, шул тамаша явызлык кылмас», – дип сөйлиләр. Әйе, халык һәрчак, күпертебрәк булса да, Хак Тәгалә сөйләр. Бит шул ук ир-канаты Василий III агасы Михаил Глинскийны бары тик Рәсәйдән китәргә теләгән өчен генә унике ел зинданда утырта. Василий III нең атасы Иван III дә баһадир воеводасын кулга алып, бер гөнаһсызга җәзалый. Ә воеводаның улы Даниил аның сеңлесенә өйләнә, димәк, кияве була. Василий III ошбу воеводаны да кулга алдырта һәм аның башын да төрмәдә черетә – воевода төрмәдә үлә. Елена Глинская кайчак уйлана-уйлана да тәмам куркуга кала. Аны һәм аның угланы Иванны нинди язмыш көтә? Күрә ич, олан кенәз һәрнәрсәне күңеленә сеңдерә бара, балигъ булып тәхеткә утыргач, ул да шул ук явызлыкларны кылса?..
Елена Глинская угланына, боярларга күз төшереп чыкты. Бала кам таягы белән уйный, боярлар да тынычланганнар, чышын-пышын гына үзара сөйләшәләр. Ул сөйгәне Иван Телепнёвның карашын эзли, таба һәм аңа үз итеп елмая, теге исә, кояш астында эрегән сары майдай, бөтен йөзе белән балкый.
Дума үтеп ике көн узмады, митрополит Даниил кенәгинә Елена Глинскаяны үзенә дәште. Ике дьяк килгән, берсе түргә үк узды, чакыру кәгазен бирде, икенчесе, сакчы кебек, ишекъярында калды. Ә бит митрополит кенәзләргә караганда мең тапкыр явызрак кеше. Шул митрополит Даниил бит инде китап бизәүче вә күчерүче Йосыф Санинны бары тик күп сөйләгәне, дьякларга каршы әйткәне өчен генә төрмәгә яптыра һәм айлар буена беркемне дә янына керттерми. Тәхеткә килгәч, Елена аны чыгарырга әмер бирде, чөнки аңа бу үтенеч белән табиб Феофил килгән иде. Феофил аңа Европа илләрендә барган гыйбрәтле хәлләр турында сөйләде һәм Еленага моңа кадәр бер генә урыс кулына да кермәгән китаплар бүләк итте. Немец мөгаллимендә тәрбияләнгән Елена ике-өч телдә сөйләшә вә укый белә иде. Ошбу китапларны укып чыккач, аның гүя күзләре ачыла төште. Тирә-юнендәге мохиткә бөтенләй башка күзлектән карый башлады. Китаплардан бик күп гыйбрәтле нәрсәләр тапты ул. Кайчандыр Франция королен яклап чыккан каһарман хатын Жанна д'Арк атлы изге җан иясен чиркәү әһелләре утта яндыралар. Ни өчен? Үз халкын, үз королен яклаган һәм халкына азатлык китергән өченме? Әйе, аклавы кыен иде чиркәү әһелләрен. Шуның өчен Елена митрополит каршына барырга дигән уйга килде. Юк, ул митрополиттан тәүгечә курыкмый иде инде, әмма уллары өчен курыкты, бигрәк тә тәхеткә менәсе Ваня өчен.
Митрополит Даниил каршына барырга теләве хакында Елена сөйгәне Иван Телепага да әйтмәде. Яшь һәм кайнар канлы кеше митрополиттан шикләнеп, әллә ниләр эшләп ташлавы бар иде. Һәм бу турыда якыннарына да, улларына да белдермәде. Балаларга тимәсләр, уллары ышанычлы кеше кулында – Шуйскийларда. Ә Василий Шуйскийда улларының апалары – Анастасия. Ул хатын улларын рәнҗетергә бирмәс, саклар, карар, җавабын да табар. Бөек кенәгинә үзе белән җансакчыларын алырга иткән иде, соңгы мәлдә моңардан да баш тартты, бары тик һәрчак янында булган бер дьякны гына алды.
Тышта көзге яңгыр сибәли. Болдырдан төшүгә, Елена кафтанына төренә төште һәм ишекъяры килеп туктаган арбага утырды. Пар ат җиккән арба чиркәүләр башы митрополит Даниил өенә таба кузгалды. Күчәрбаш атларны шундый иттереп куалап алып китте ки, арба әле уңга, әле сулга салулап киткәләде. Бу хәл дьякка ошамады, ул ат тотучыга: «Әкренрәк бар, тинтәк!»– дип орышып алды. Ул арада атлар митрополит ишегалдына килеп керде, аларны берәү дә каршы алмады. Озата килгән дьяк сукрана-сукрана арбадан төште, кенәгинәгә ярдәм итте. Һәм: «Авырып ятамы әллә, картлач, уты күренми», – дигән булды.
Алай да, кенәгинә болдырга күтәрелүгә, ишекне ачтылар, кенәгинә алгы якка үтте, кемдер иңеннән өс киемнәрен алды.
– Рәхим итегез, узыгыз, бөек кенәгинә, владыка сезне көтә,– диде каратут йөзле, татарга охшаган дьяк.
Елена түр якка узды, күтәрелеп карады. Үзеннән ике тапкыр биек итеп ясалган икона янында шешенке йөзле, карсак буйлы, килешсез юантык гәүдәле, кыска торыклы митрополит басып тора. Кыяфәте эретерәк, ияген чөя төшкән, иреннәрендә сәер елмаю, бераз гына киная. Елена аңа таба өч-дүрт адым ясады да, күлмәк итәгенә тотынып, чүккәндәй итте, митрополит аңа сизелер-сизелмәс кенә ияк какты һәм кенәгинәгә урын күрсәтте. Елена бу кешене беренче тапкыр күргәндә дә ошатмаган иде, беренче тәэсир ихласи диләр, хак икән, хәзер чак кына йөзен ошбу кешедән читкә чөерми түзде – җирәнү кебек хис кичерүе хак иде, ләкин сер бирмәскә тырышты, ирексез елмайгандай итте, теләмәсә дә, баш иде. Хак, Елена Глинская митрополит бәйләнерлек гөнаһ кылмады кебек. Бөек кенәгинә булуга карамастан, даими рәвештә чиркәүгә йөри, монастырьларга бара, кулыннан килгән кадәр ярдәм итә, һәр җирдә башкалар белән бергә гыйбадәт кыла, Ходайдан мәрхәмәт сорый.
– Атакай, – диде Елена, ниндидер үзе дә аңлап бетермәгән уңайсызлану тоеп. – Атакай, миңа хатын-кыз буларак ил белән идарә итү кыен, әмма мин кулымнан килгәннең барысын да эшләдем шикелле. Аннары, озаклап килмәвем өчен гафу итегез, күптән күзгә-күз сөйләшәсем килгән иде югыйсә. Бәлкем, мин кайчак ялгышамдыр, күп нәрсәне күреп бетермимдер. Аннары кылган гөнаһларым да бардыр, кичерә күр, атакай.
Елена шулай диюгә, митрополит Даниил ишекъяры торучы дьякка кит дип ишарә ясады.
– Гөнаһсыз кеше булмый, государыням. Миңа килгәләп, күңелең бушатып, кылган гөнаһларың җуйдырып китсәң, бер урынына ике гомер яшәрсең, күңелең пакьләнеп, йөрәгең бушап калыр. Сиңа, государыня, әйтер сүзем бар. Яшермим, сиңа ачуым чыккан чакларым булгалады, булмады түгел. Ә менә оста Кече Пётр Фрәзинне канатыгыз астына алуыгыз белән килешә алмыйм. Ошбу кеше еретик, православный христианнарның данын сатып йөри икән бит! Күр бер-бер чара, государыня, күр! Җиткереп торалар: безнең халык еретикны колакларын тырпайтып тыңлап тора икән, аннары көлә-көлә шуның сүзләрен сөйләп йөри икән. Хәтта агулы теле минем шәхесемне дә читләтеп үтмәгән. Имеш, миңа бер хатын килгән дә ят ир белән гөнаһ кылуын кичерүне үтенгән икән. Мин аңардан сораганмын, имеш, «Ят ир белән йокладыңмы?» дип. Ә ул миңа әйткән, имеш, «Атакай, ят ир белән йоклап буламы, бирәме ул сиңа йокларга» дип.
Елена авызын җиңе белән каплап тыенкы гына кеткелдәп көлеп алды, әмма аның бу кыланышын атакай ошатмады, тамак кырды.
– Атакай, – диде Елена, җитдиләнеп. – Искәрсәгез иде, оста Пётр Фрәзин безгә таш калалар торгыза, Кремль диварын яндырылган кирпечтән күтәрде һәм күтәрә. Димәк, урыс халкына игелек кыла. Миңа калса, аның исемен мәңгеләштерү кирәктер. Ә мәзәк сөйләвенә бер дә исегез китмәсен, тел сөяксез, кеше ни сөйләмәс, ә менә авыз ачып тыңлаучыларны берәм-берәм тотарга да төрмәгә ябарга кирәк, тыңламасыннар юк-бар сүзне. Мин бу хакта Василий Шуйскийга әйтермен, ул барысын да җиренә җиткереп башкарыр.
– Син аны, государыня, Иван Телепага йөклә, ул аның җаен белә.
Митрополит Даниил дык итеп кам таягын идәнгә куйды.
– Аның үз эше үзенә бик җиткән, атакай.
– Шуйскийлар узынды, государыня, Оболенскийлар да. Олан кенәзне утыртып, урамнарда кешеләр таптатып йөриләр икән. Ул гынамы, эт-песиләрне укка алалар, кеше капкадан башын тыгып карый алмый башлады. Белмим, кем булыр ул бала Василий Шуйский тәрбиясендә, государыня, син борчыласыңдырмы, мин борчылам. Бозып куюлары бар баланы. Олан кенәзнең кыланышы миңа ошамый, государыня, ошамый.
Елена митрополитка җавап кайтармады, әмма теләсә, җавабын да табар иде, кыюлыгы җитәрлек, ләкин дәшми калуны кулайрак күрде. Бәхәссез, дәүләт башына килгәч, Елена үзе дә ялгышлар җибәргәләде, булмады түгел, булды, мәгәр баш алып китәрдәй яманлыклар да кылмады кебек. Аннары аның угланы Ваняны тәрбияләгән Шуйскийларга бер дә сүз ишеттерәсе килми иде. Аллага шөкер кылырлык, баш баласының акылы камил, бер тапкыр да, ичмасам, анасы сүзенә аркылы төшмәде, барысын да ул дигәнчә эшли. Шулай булгач, нигә лаф орырга. Киресенчә, энесе Юрий Глинский: «Менә ичмасам кенәз үсә!» – дип кинәнә. Елена хәтта аңа да бер сүз дә әйтмәде, баш угылыннан канәгать иде ул. Чынлап та, нигә әле олан кенәз күргән бер кешегә баш иеп, бил бөгеп йөрергә тиеш ди. Алай иткәндә углан бала олуг кенәз була алыр микән?! Юк, була алмас, һич булмас димә, туганнары ук өстенә басып китәрләр, аяк астына салып таптарлар. Глинская белә, дәүләт эше, сәяси тормыш вә тереклек гаять дәрәҗәдә катмарлы нәрсә, һәр искән җилгә йөзең куеп, һәр күрсәткән дингә кыйбла иман итеп ошбу дөньяда олуг кенәз булып утыра алмас, гәрчә тәхетне атасы кулыннан алган булса да. Ошбу картаеп бетмәс борын гүргә керергә җыенган, иманны бары тик бер Ходайда гына күргән митрополиткамы моны аңларга, бу кеше тәмам сорыкортка әверелгән, аңа бары тик дәрәҗә кирәк. Тик бит ул дәрәҗәне мин дә яратам, митрополит Даниил. Эчем сизә: син бу урында озак кала алмассың. Бүген боярлар ярдәме белән Бельскийларны кайтардың, иртәгә синең башыңа җитәрләр. Сәяси тормыш шундый ул, бүген – мин, иртәгә – син, берсекөнгә – тагын әллә кем, барысы да Хода кулында.
– Мин балам белән бу хакта сөйләшеп карармын, атакай, Василий агасына да әйтермен. Узындырмасын баланы, башы яшь әле, сез хаклы.
– Сөйләш, сөйләш, государыня. Ары таба соң булып куюы бар.
– Мине бүген олан кенәз түгел, ул, Аллага шөкер итәм, акылы белән үсә, мине бүген Казан хәлләре борчый, атакай. Ишеткәнсездер, бәлкем, Җангали хан Казанда юк инде. Фетнә вакытында һәлак булгандыр, күрәсең.
Казан һәм Җангали хан турында сүз кузгаткач, митрополит урыныннан купты, ишекле-түрле йөренеп килде, аннары Елена каршына туктады да:
– Җангали ханны Мәскәүгә алып кайтып башын чабу кемгә кирәк булды, государыня? Кем моны кылды? Белмисезме, белеп тә әйтергә теләмисезме? Ә мин барыбер беләм – кенәз Иван Телепа эше бу, бары тик ул гына булдыра ала моны. Җангали хан безнең тарафдар иде, аркадаш татарларны үз тирәсенә җыйды, мәрхүм ирегез, урыны оҗмахта булгыры, аны үзе Казан тәхетенә утырткан иде. Минем бүген дә Казанда ышанычлы кешем бар, хансарайда утыра, шул хәбәр итте. Җангали ханга юкка кул салдыргансыз, государыня.
Елена Глинская сизде, митрополитның авырткан чуанына басты, ул тиз генә сүзне икенчегә борды.
– Миңа, атакай, Казаннан атаклы морзалар килде. Алар Казан тәхетенә Шаһгали ханны сорыйлар. Мин шул хакта сезгә киңәшкә килдем. Ни кылыйм? Сез ни дисәгез, шул булыр. Сезнең сүзегездән чыкмам…
– Шаһгали ханны сөргән җирдән кайтаргансыз да икән ич инде, бу хакта сорап тору нигә кирәк булды? Итәк астыннан ут йөртү бит бу, государыня. Турысын әйтим, государыня, мин ул басурманны яратмыйм. Кыяфәте өчен генә түгел, беләм, игелексез кеше, аннан барысын да көтәргә була.
– Шаһгали ханны яратырга хатын-кыз түгел лә ул, атакай. Миңа исә ул хан буларак кирәк. Бүген Казан халкын ул тотса тота алыр. Аннары, кырымлылар биләде хәзер Казанны, кан кардәш халык, диннәре, гореф-гадәтләре, телләре вә иманнары бер. Бу ике халык бер кавышып, укмашып вә оешып җитсә, каршы торыйм димә, чөнки ул халык госманлылар белән кан кардәш. Ә Сөләйман Кануни белән без килешүдә.
– Җангали хан зыялы иде, Шаһгали хан тупас һәм оятсыз кешедер.
– Җангали хан юк инде, атакай, һәлак булган.
– Килешми, килешми, государыня. Җангали ханны Иван Телепа өендә үтерәләр. Кабат әйтәм, бу башбаштаклыгы өчен Телепа үкенепләр куяр әле. Кирмән-кала татарлары аңа моны гафу итмәсләр.
– Иван Телепнёв кенәзгә, атакай, мин үземә ышанган кебек ышанам. Ул хата кылмады, ул гөнаһсыз.
– Хәерле булсын, государыня. Якламагыз кенәзне. Миңа барысы да билгеле. Әйтер сүзем шулдыр: ары таба миннән бернәрсәгезне дә яшермәсәгез иде. Хәзер безгә Сафа Гәрәй хан белән араны җайларга кирәк. Хансарайда минем ышанычлы кешем бар. Аллага шөкер, исән-имин торып ята. Минем аңа рәхмәтем зурдыр. Хәзерге көндә ул Сафа Гәрәй сараенда тылмач вә мөгаллим хөкемендә яши, иншалла, ары таба да яшәр.
– Атакай, Җангали ханның гәүдәсен мин Казанга озаттырдым.
Митрополит янә йөреп килде һәм, Еленаның күзләренә туры карап:
– Менә монысы өчен мең рәхмәт, государыня. Юкса безнең Кирмән-кала татарларын кулдан ычкындыруыбыз бар иде. Алар казанлыларга барып кушылган хәлдә безгә бик тә авырга килер иде. Көй белән керткәнне чөй белән кагып чыгармыйлар, государыня. Җангали ханны бире алып кайтып башын чапканны ишетсәләр дә, мәете Казанда табылгач, моңа берәү дә игътибар итмәс. Казан безнең йорт булып калсын дисәгез, тиз арада яу йөрү хәерле булыр, государыня. Яу башында Иван Телепа булсын, Шуйскийны да калдырмагыз. Ир-ат данны орыш кырында яулый, ятакта түгел.
О проекте
О подписке