ԹԵ ԻՆՉՈ՞Ւ ԻՄ ՍՏՈՐԱԳՐՈԻԹՅՈԻՆԸ ՉԸՆԴՈՒՆԵՑԻՆ

Ա

Առավոտ էր, նոր էի լվացվել ու հագնվել, երբ ժամկոչ Պետրոսը սեղանատան դուռը կամացուկ բանալով, գլուխը ներս խոթեց և հանգիստ ձայնով ասաց.

– Ողորմի աստված:

– Հա՛ , ի՞նչ ունիս, բարի լինի գալդ, – հարցրի ես ժպտալով:

– Բարի չելած ի՞նչ պտի լինի, աստված չարը քո թշնամուն տա, – պատասխանեց Պետրոսը ծանրությամբ, ապա մեծկակ քոշերը մի քանի անգամ դրսի հատակին զարկելով, ազատեց նրանցից ահագին ոտքերը և մորթե գդակը կռան տակն առնելով, ներս մտավ սենյակ:

– Ախպեր, էս անտեր ցեխն ու ձյունը չեն թողնում, որ աչք բանանք. քոշերս հլե նոր եմ առել, երեկ չէ, մեկել օրը, սկի երկու ամիս չկա. ամա էլի ծակվել ա, գուլպաներս դիփ թաց են ըլել… – այս խոսքերով առաջ անցավ ժամկոչը` հառելով աչքերը մորս կողմի վրա, որ սեղանի առաջ նստած թեյ էր լցնում բաժակները:

– Ա՛յ չմեռնես դու, հմի պոլերը կեղտոտել ես, ոտներդ, որ թաց են, ընչի՞ չես սրբում հետո մտնում, – նկատեց մայրս ժամկոչին:

– Չէ՛, Շուղի-հաքիր, մեղք մ’անիլ, պոլը չեմ կոխել. չտեսա՞ր ոնց ոտիս մեկը շեմքումը դրի` մեկելը փահլվանի նման ադըմ արի, խալիչի վրա դրի՞:

– Ա՛ մեռած, խալիչան չի՞ կեղտոտվիլ:

– Խալիչի բանն ուրիշ ա, կեղտը վրան չի երևում, – առարկեց Պետրոսը:

– Լավ, կարճ կապիր, ինչի՞ համար ես եկել, – հարցրի ես:

– Հեր օրհնած, թող մի նափաս (շունչ) քաշեմ է՛, ախր էս նմութին եկա… յա չէ մի ստաքան էս տաք ջրիցը խմեմ, որ խոսամ, – նկատեց ժամկոչը, կարծես վիրավորված:

– Դրուստ ա ասում, թող չայ խմի, հետո կխոսա, – ձայնակցեց մայրս և պատրաստ բաժակը դրավ ժամկոչի առաջ:

– Աստված օրհնի էս չայ շինողին. ասըմ էն ռուսն ա շինել, գիտում չեմ ղո՞րթ ա թե սուտ, ամա, հախ աստծու, լավ բան ա, մարդ որ խմում ա, օսկոռները կակղում են, – այս հառաջաբանով մոտեցավ ժամկոչը բաժակին:

– Ուղիղն ասա, Պետրոս, չա՞յն է լավ թե՞ արաղը, – հարցրի ես կատակով:

Պետրոսի աչքերը փայլեցին և նա ժպտալով պատասխանեց.

– Ընդենց բանն ընչի՞ ես ասում… դու որ պսակվել ուզենաս ու ես գամ հարցնեմ թե` Սիմո՛ն-աղա, ջեհե՞լ աղջիկ կուզես, թե՞ պառավ, դու ի՞նչ ջուղաբ կտաս:

– Իհարկե, կասեմ՝ ջեհել:

– Բա էլ ընչի՞ ես հարցնում թե՝ չայն ա լավ թե արա՞ղը. խի՞ դու գիտում չե՞ս, որ չայը պառավ աղջիկն ա, արաղը ջեհե՞լ… մատաղ ըլեմ արաղ ստեղծողի հոգուն. մի ռոմկա, որ մարդ կուլ ա տալի, ասես անմահական ա դառնում: Ըդենց չի՞, Շողի-հաքիր, – դարձավ ժամկոչը մորս:

– Ես ի՞նչ գիտեմ, արաղ հո չե՞մ խմել, – պատասխանեց վերջինս:

– Բաս է՛ն ա, ասա, անմահական ջրի զորությունը փորձել չես է՞լի… Աստված հաջողի՝ քիչ էլ պառավես, համին կընկնես, էն չախը, որ ռումկան դնես բերանիդ, կասես՝ «հոգիդ լուս դառնա, ժամհար Պետրոս, էս ինչ ղիամաթ (երևելի) զադ ա ըլել»:

– Աստված ոչ անի. ես մինչի մահս արաղ չեմ դնիլ բերանիս, – նկատեց մայրս:

– ՉԷ, չէ, Շուղի-հաքիր, Էդ ասիլ մի՛, արաղը, որ կա, ծերոց գավազանն ա. թե որ մին-մին կուլ չտաս, գիտա, որ հարսդ գլուխդ ծեծելու ա:

– Ընչի՞, ա՛ մեռած:

– Ընդուր, որ օյաղ վախտդ (ժամանակդ) սկսելու ես ամեն բանի խառնվիլ, ամեն բանի հմար խոսալ. հարսդ էլ էս բանը վեր չ’ունենալու, Էնդուց դենը տուրուդմբոցն սկսելու ա: Ամա դե որ մին ռումկա ռավոտանց կուլ տաս, մինն էլ կեսօրին, մինն էլ րիգունը. մինմին էլ թե կարաս, դրանց մեջտեղումը, էն ա քեֆդ չաղանալու ա, էլ սաղ օրը ո՛չ խերին էս խառնվելու, ո՛չ շառին: Հարսդ էդ բանը տեսնելով՝ փարվան (պտույտ) ա տալու, ջան եք ասելու, ջան լսելու:

– Ա՛ մեռած, բա ես կա՞րամ ըդենց բան անիլ, – հարցրեց մայրս ծիծաղելով:

– Դե որ չանես, տունդ սաղ օրը ղալմաղալում կըլի՛… ա՛յ էդ բանը լավ ա հասկացել մեր երեցփոխը: Հենց էն ա տեսնում ա, որ սկսում եմ մրթմրթալ, առանց դրան էլ հո չէ ըլիլ, մարդ ենք, մի օր էս պակասությունն ենք տեսնում, մեկել օրէն պակասությունը, կարում չենք, որ համբերենք, չխոսանք – էն ա էդենց վախտը (ժամանակ) սիպտակ աբասին դնում ա ձեռքումս հու ասում. – «Ա Պետրոս, տեսնում եմ, որ ծարավել ես, գնա մի դոյինջան (կուշտ) կուլ տուր»: Ես էլ, ի՞նչ մեղքս ծածկեմ, գլուխս քաշ եմ գցում ու թուշ (ուղիղ) Կարունի դուքանը գնում: Նրա արաղը, ղորթ ա, խաղողի չի, թութի ա, ամա դե որ տրիցատկան (չափ) քամում եմ, վրան էլ մի կտոր հաց, յա աղի խիյար ծամում, էլ աէմեն ինչ մոռանում եմ, ո՛չ ժամ ա միտս գալի, ո՛չ պատարագ. հենց իմանում եմ աշխարհն իմն ա, միջի մարդիկն էլ` մարդիկ չեն, հրեշտակներ են:

– Ուրեմն երեցփոխից է՞լ կաշառք ես առնում, – հարցրի ես ծիծաղելով:

– Կաշառք խի՞ եմ առնում. ես հո նրա դատավորը չեմ. ամա դե մարդ ա, ղալմաղալ չի սիրում, ուզում ա խաթրս առնի, որ դեսուդեն չման գամ ու իրա վրան չխոսամ:

– Ինչո՞ւ, դու ի՞նչ կարող ես խոսել նրա վրա, – հարցրի ես միամտորեն:

– Բա՛, ինչ կարող եմ խոսել է՛… բաներ շա՛տ…

– Օրինա՞կ:

– Այ, հենց մեկել օրը նալբանդ Ուհանի կնիկը ջուր էր քաշում ժամի հորիցը: Ժամավորն էլ դուրս եկած՝ հայաթումը ման էր գալի: Երեցփոխը եկավ բղավեց խեղճ կնկա վրա թե «ինչի՞ էդ շառինջը (դույլ) հորի պատերին ես խփում, հողը ներս թափում. հո մեկել օրն եմ քյանքյանչուն չորս մանեթ տվել հորը մաքրել տվել. ուզում եք, որ ամեն շաբաթ ժամը ձեր ջրի համար չորս մանեթ կորցնի՞»… Խեղճ կնիկը ամոթից քիչ մնաց տափն էր մտնում: Էս բանը քեփումս չեկավ: Եփ որ ժողովուրդը հեռացավ, մուտացի երեցփոխին հու ասացի. – աղա՛, ախր քյանքյանչի Մուստափին ես եմ բերել, հորը թամզացնելի փողն էլ – վեց շահի – իմ ձեռքովն ես տվել, բա խի՞ խալխի միջումն ասում ես «չորս մանեթ եմ տվել»:

– Հե՞տո, ինչ պատասխանեց:

– Ասում ա, «հարամզադա՛, գիտում չե՞ս, որ վեց շահին չորս մանեթ պիտի ասեմ, որ էս անզգամ կնանիքը վախեն, հորի ջուրը իթիաթով (խնամքով) բանեցնե՞ն»: Ամա, ի՞նչ մեղքս ծածկեմ. ես ընենց եմ իմանում թե նա, որ էլլիկի (ժողովրդի) առաջին ընենց բարձր ձենով չորս մանեթ ասեց, հենց ընենց էլ գրելու ա իրա հաշվումը:

– Եվ դրանից հետո, ուրեմն, սպիտակ աբասին ստացա՞ր:

– Չէ, աբասին երեկ տվավ:

– Ի՞նչ պատճառով:

– Ա՛յ թե ի՛նչ: Էս քանի օրը, հո տեսաք, մի գլուխ ձյուն էր գալի: Ժամի հայաթումն էնքան էր կիտվել, որ չորս մարդ չէին կարալ թամզացնիլ: Բայց ես ու Մուխսի Գալուստը մի օրում հավաքեցինք, դուրս տարանք քուչեն: Երեկ ըռավոտ, ժամից եդը, ես խորանումը շապիկները ծալում եմ, տեսնեմ Լալյունց Մեսրոբը` հենց խորանի լուսամուտի առաջ երեցփոխին հարցնում ա թե՝ «ըստեղ մեծ ձյուն կար, հո՞վ դուրս տարավ…», երեցփոխն էլ ասում ա թե՝ «հո՞վ պտի տաներ, չորս ղարադաղցի մշակ բռնեցի, հմեն մինը շահով, սաղ օրը բան արին ու անջախ (հազիվհազ) որ հայաթը մաքրեցին»: Էս որ լսեցի, բեյինս (ուղեղս) ժաժ եկավ: Մեկ մտածեցի, թե գնամ հենց Մեսրոբ ազի մոտ խոսամ, մեկ էլ ասացի «նահլաթը չար սատանին, թող մի քիչ համբերենք. էն ա, որ Մեսրոբ աղան հեռացավ, թունդված (զայրացած) մոտացա երեցփոխին, – աղա՛, ասում եմ, ախր էս հայաթի ձյունը մենք ենք թամզել, դրա համար էլ իսկի մեզ երկու շահի չես տվել. բա ընչի ես Լալյունց Մեսրոբին ասում, թե մշակներին փող եմ տվել հու մաքրել տվել: Ասում ա «ա՛յ հայվան, բա դու գիտում չե՞ս, որ մեր ժամն աղքատ ա. եկամուտ չունի՞. ըսենց պետք ա ասենք, որ մարդիկ իմանան, թե ժամը ծախքեր ունի, հու մի-մի անգամ օգնություն անե՞ն»: Էս խոսքերին, հալբաթ որ (իհարկե), ես չհավատացի. գլուխս ժաժ տվի ու հենց էն ա, ուզում էի ասեմ թե – չէ, աղա՛, դրուստն էդ չի, դրուստն էն ա, որ Լալյունց Մեսրոբը հաշվատես ա. դու հիմիկվանից նրա ականջն ես գցում էդ բանը, որ հետո հաշվումդ գրես ու նա բան չասի դրա համար:

– Եվ չասացի՞ր:

– Հենց էն ա, ուզում ի ասեմ, մեկ էլ տեսնեմ աղբաթիխերը սպիտակ աբասին դրավ հափռումս (բռանս մեջ). – «գնա՛, ա մեռած, գնա լակիր, ասում ա, տեսնում եմ, որ էլի ծարավել ես, տակից-գլխից, դուրս ես տալիս»: Ես էլ, ի՞նչ մեղքս ծածկեմ աբասիս վեր կալա…

– Եվ իսկույն էլ տարիր Կարունի դո՞ւքանը, – հարցրի ես ժպտալով:

– Բա ըսկի թողա՞ցի, որ ջանին քամի դիպչի՞… տարի, հու քու կենացը լավ անուշ արի:

Այս խոսքերի հետ վերջացնելով Պետրոսը թեյի երկրորդ բաժակը, սրբեց բեղերր շալե կապայի փեշով, ապա կնճռոտ դեմքին տալով ավելի մեղմ ու քաղցր կերպարանք ավելացրեց.

– Էսքանը, հաքիր ջան, բավական ա. մին ռումկա էլ Էն զահրմարիցը բե՛ր խմեմ, Սիմոն աղին օրհնեմ:

Մայրս, իհարկե, կատարեց ժամկոչի խնդիրը:

Վերջինս ուրախությունից դողացող ձեռքով առավ բաժակը և ժպտալով ասաց.

– Շատ բան չեմ ուզում աստծուց. հենց Էնքան ըլի, որ մինչև մահվան օրը կարամ ամեն օր Էրկու ռումկա էս անմահական ջրիցը խմիլ: Լուս դառնա Զիլփունց Ուհանջանի հոգին, ասըմ են նա ա արաղը ադաթ գցել մեր երկրումը, առաջ ըսկի ըլել չի… – Այս ասելով բաժակը դատարկեց:

– Ա մեռած, բա ասըմ էս արաղ տուր խմեմ Սիմոն աղին օրհնեմ, հմի Զիլփունց Ուհանջանին ես օրհնո՞ւմ, – ընդհատեց մայրս ժամկոչին:

– Բա՛, Շուղի-հաքիր, յանղլիշ էկա (սխալվեցա): Եկ էս մինը թավ չանենք (չհաշվենք), մինն էլ ածա՛ խմեմ Սիմոն աղին օրհնեմ:

– Չէ՛, չէ, ինձ օրհնանք չէ պետք. խմածդ բավական է, այժմ ասա՛, ինչի՞ համար ես եկել, – ընդհատեցի ժամկոչին՝ տեսնելով, որ նա ի չարն է գործ դնում մորս բարությունը:

– Ասեմ բա՛, ախր որ միտս չես գցում, – պատասխանեց Պետրոսը, կարծես նոր ուշքի գալով, – երեցփոխը խնդրում է, որ նեղություն քաշես ու մի սհաթով գաս ժամի օթախը:

– Ի՞նչ կա, – հարցրի ես:

– Ասըմ ա հաշվատեսները եկել են, պետք ա հաշիվներին ձեռք քաշեն. դե տանից էլ մինը պտի ըլի, չուն դուք էլ հաշվատես եք:

– Հայրս է ընտրված, ինձ ինչո՞ւ է կանչում:

– Դե հերդ ըստեղ չի, ասըմ են դիփ մեկ ա, դու ըլես թե նա:

– Ասողն ո՞վ է, երեցփո՞խը, – հարցրի ես, կամենալով հավաստիանալ, թե արդյոք ինձ հրավիրողը միայն նա՞ է, թե՞ նաև լիազորները:

– Երեցփոխն էլ է ասում, հավաքված հաշվատեսնին էլ, – պատասխանեց Պետրոսը: – Ուրեմն հրավերը երկու կողմից էր, հետևապես, կարող էի չմերժել:

– Լավ, կգամ, դու գնա՛, – ասացի ես:

– Դե շուտ եկ, քե մատաղ, ընենց ըլի, որ չեդանաս, երեցփոխը վրաս չրպրկանա… – Ապա դառնալով մորս, – Շողի-հաքիր, արաղդ փորումս դամ ա տալի, աստված տունդ շեն պահի, – ասաց ժամկոչը և մորթե գդակը գլուխը քաշելով դուրս գնաց սենյակից: