Һәр галимнең, һәр шагыйрьнең сүзе
Җитсен иде һәрбер күңелгә,
Җилләр, сулар тавышы шикелле үк,
Үзләренең асыл телендә.
 
 
Атом көче, радио заманында
Күрсәм иде шуны мин тагын:
Ярдәмләшеп, телләр бер-берсендә
Тапса фәкать кардәш, туганын.
 
 
Бу дөньяның төсен, ямен, зәүкын
Кем аркылы, ничек белдем мин?
Бишектә үк мине өйрәтүчем,
Туган телем бәгърем, син ул, син!
 
 
Рәхмәт сиңа, рәхмәт, тәрбиячем,
Һәрнәрсәнең асыл мәгънәсен
Син аңлаттың миңа, туган телем,
Син өйрәттең миңа һәммәсен.
 

1951

 
Юллар, юллар… Үлек тулы юллар…
Себер ягына табан илтәләр…
Ә уйларым минем бу юлларның
Очына ук барып җитәләр.
 
 
Поп җиләне кигән яшь буржуа,
Бата-чума илләр канына,
Мәет түшәп, юллар салдыра ул
Азиядәге «Элдорадо»га…
 
 
Бу якта да тиран томалаган
Ирекләрен милли илләрнең
Мономахлар бүреген хәтерләткән
Гөмбәзләре белән чиркәүнең.
 
 
Кистән белән яньчеп илләр башын,
Мәет түшәп, юллар салдыра;
Миссионердан тәре, спирт белән
Юл ярдыра «Элдорадо»га…
 

 
Күңелледер сезнең гомер,
Исән аналар:
Сокланырлык, бәхилләрлек
Сезнең балалар.
 
 
Тап төшмәде сезнең нурлы
Сабыр йөзләргә;
Намус һәм җан – безнең өчен
Икесе бер нәрсә.
 
 
Алар бар да үзегез кебек
Гади үзләре,
Бөек, ләкин бәхилләрлек
Барлык эшләре.
 
 
Бүген инде көннәр тыныч,
Төннәр бәласез;
Кайтканнарның яшен сөртеп
Үбә аласыз:
 
 
«Бәхил, бәхил, и бәбкәем,
Күгәрченем», – дип…
Исән булсаң, син дә, әни,
Үбәр идең бит.
 

1954

 
Әй син, Мәкер,
Явыз, хаин Мәкер!
Нәфрәт угының кара мишене!
Мәхәббәткә барлык капка ачык,
Сиңа бары – палач ишеге.
 
 
Ничә тапкыр килдең дөньяга син,
Ничә киттең… Тагын китәчәк!
Җанлы, тере, чая тормыш ләкин
Дәвам итте, дәвам итәчәк!
 
 
Син аерган саен якынаябыз,
Кушылабыз тагын, яңадан!
Сиңа нәфрәт безне шулай итә,
Шул нәфрәтләр яшене эзли сине,
Громоотводың кая, кара җан?
 
 
Сак-Сок итеп, азмы пар йөрәкне
Тараттың син, җимердең, хаин!
Сак-Сокны ил үзенең җаны белән
Ышыклавын сизмәдең ләкин…
 
 
Күпме генә яхшы күренмә син,
Эт сагалый сине капкада.
Күпме генә актан киенмә син,
Ә йөрәгең синең кап-кара.
 
 
Тәпиеңә дә хәтта ура, Яго,
Чолгау итеп ап-ак сатинны,
Ә аппагы ләкин халыкларның
Син түгел, ә кара Отелло.
 
 
Этләр йолка бостон балагыңны,
Укаларыңа карга тизәкли.
Ә укасыз Сәйдәшләре белән
Халык үзенең түрен бизәкли.
 
 
Синең «эш»ең канлы, керле, хаин,
Ә кер уыла, ә кан юыла.
Әнә шулай синең эзең калмый,
Әнә шулай исемең җуела.
 
 
Ни бер җыр юк сине юксынучы,
Ни бер көй юк сине сагынган.
Сине сагына бары көрән җәллад,
Кара козгын, ала саескан.
 
 
Син җил иктең, җилдән давыл үсте,
Ур инде, ур Син шул давылны!
Громоотводың кайда инде синең,
Яшен эзли шакшы җаныңны.
 

1955

 
Азмы тапкыр таланды бу җаным,
Азмы минем гомер киселде,
Азмы тапкыр үлем карарлары
Рамкалады минем исемне.
 
 
Унбиш тапкыр үтеп киттем инде
Җир шарының орбитасын мин.
Сине тик беркайда очратмадым,
Табалмадым, табылмадың син.
 
 
Ә бит азмы тапкыр күкрәгеңә
Башкаемны куясым килде,
Маңгаемда синең иреннәрнең
Җылы сулышын тоясым килде.
 
 
Ераклатып безне үткәннәрдән
Әйләнәләр-әйләнәләр дә
Сагынуларын җанның күтәрәләр
Иң югары дәрәҗәләргә.
 
 
Орбитада – кояш, ай, йолдызлар.
Йөрәгемдә алып кайтырга
Рәсемеңне фәкать саклап калдым
Җаным белән бергә, җанымда…
 

 
Бишбалтага килгән трамвайлардан
Төшеп калган таныш халыкны
Карап тора анда минем бүлмәм
Тәрәзәдәге гөлләр аркылы.
 
 
Гөлләр мине тиргәмәсләр дә бит,
Алар, – әйтик, телсез әйберләр…
Ә… бүлмәдә яшьләр көтәр мине,
Алар менә нәрсә әйтерләр.
 
 
Яшьләр анда – залга җыелганнар…
Алар инде сәгатьне карый…
Гадел сәгать анда сүз башларга
Ничә минут калганны саный.
 
 
Саный сәгать… Ләкин аңламый ул
Безнең ничек алга барганны, –
Кайбер эштә соңга калмас өчен,
Кайбер төштә соңга калганны.
 
 
Яшьләр алар үсәр, олыгаеп
Безнең сафка килеп җитәрләр…
Укырлар да шунда бу юлларны,
Укырлар да… гафу итәрләр.
 
 
Кояш инде түбәнәеп килә.
«Кайтыр инде… Кайтыр, – дип, – бәлки…»
Трамвайдан төшкән халыкларны
Карый-карый көтә гүяки…
 
 
Бишбалтага трамвай килде исә,
«Кайтты микән?..» дигән шикелле
Карыйсың да, гөлле тәрәзәкәй,
Күзәтәсең шулай син кемне?
 
 
Эшләр көтә мине Бишбалтада!
Алар, – әйтик, телсез әйберләр.
Кешеләр бар бит әле эш янында,
Яшьләр көтә мине Бишбалтада! –
Алар менә нәрсә әйтерләр?..
 

1955

 
Сибелә чәчәк җилләрдә.
Җилгә очкан чәчәк кебек
Сибелгәнбез илләргә.
 
 
Зәйтүн җиргә бөгелгән
Чәчәк җиңел түгелдән.
Безнең хәл дә аермасыз
Җирнең шушы гөленнән.
 
 
Гөлнең башлар июе –
Чәчәгем күп диюе.
Йөрәгемнең хәле шундый:
Чәчәк атты сөюе.
 
 
Гөлләр җиргә сөрлегә
Чәчәкләре көчлегә.
Мин дә шулай бөгелеп төштем
Шушы гөлләр төслегә.
 
 
Көннәр нурлыга бугай,
Гөлнең хәле бик уңай.
Гөлләр өчен кояш ничек,
Безгә дә ирек шулай.
 
 
Ис инде, җил, ис инде,
Сиреньнәрне сип инде.
Минем шул сиреньнәр кебек
Сибелер көнем ич инде.
 
 
Гөлем сыгылып төште бит,
Чәчәкләре көчле бик.
Әй бу сөю! Минем хәл дә
Шул гөл хәле төсле бит.
 
 
Үзебез кара… Йөзебез кара…
Күзем кара дим тагы.
Үзебез кара булсак та,
Әнкәбезнең аппагы…
 
 
Саубуллашыйм гөл белән,
Сибелә чәчәк җил белән.
Бер күрергә тилмергәннәр
Бер без түгел – ил белән.
 
 
Гөл көтә ай батканын,
Алсу таңнар атканын.
Гөлләр өчен кояш ничек,
Шундый миңа хатларың…
 
 
Кошлар сайрый гөлләрдә…
Мин сүз кушыйм кемнәргә?..
 

1955

 
Иркәләнеп кояш нурында,
Гамьсез генә, тыныч, тын гына
Яшь бер чыршы үсеп утыра
Урмандагы сукмак буенда.
 
 
Кар-бураннар өереп, кыш килде,
Бил тиңентен карга батырды,
Ботаклары башына атланып,
Җиргә бөкте чыршы факырны.
 
 
Буранлы җил хәтта екса да,
Әлегә бик авыр булса да,
Кояшлы яз барыбер киләчәк!
Чыршы моңа анык ышана.
 
 
Тоя җаны: якын ул көннәр,
Бу явыз кыш барыбер узачак.
Иңендәге карларны атып,
Кояшка ул кулын сузачак!..
 

1955

 
…Атучының бары бәбәге зур,
Җаны – куян, күсе, кечкенә.
Ә бу кешеләр бары да Сусанинны,
Җәлилләрне искә төшерә.
 
 
Өчәү иде алар, атылачаклар. Т
ик кечесе алдан җитеште:
Атылачак төшкә барып басты,
Һәйкәл куела торган таш өстенә –
Пьедесталга чыккан шикелле.
 
 
Ә атучы – үзе тикшерүче
Һәм үзе үк хөкем итүче,
Һәм аларны кабер читенәчә
Лично үзе озатып килүче.
 
 
Җикеренә: «Азият! Соңга калдың!
Не позволю! Батыр?! Остарак?
Никадәр тиз булса әгәр җәзаң,
Шулкадәрле кайгың кыскарак?..»
 
 
Мондый эшне, кояш, шаһит булып
Карап торма! Болыт астына
Кач, гүзәлем! Күктә син барында
Күңел яшәешкә тартыла…
 
 
– Кемнәр иде алар, – дип сорыйлар, –
Нервылары корыч кешеләр?
– Сезнең кебек, сабыр, кырыс, тыйнак
Бөтен яктан сезнең ишеләр
Иде алар…
 

1956

 
Таулар артында
Таңнар атканда,
Җилләр дәшәләр
Туган якларга.
 
 
Әйтәләр сыман:
«Әйдә, кайт инде,
Илгә кайтырга
Рөхсәт бар инде…»
 
 
Туган илемә
Ис, җил, ис, әйдә,
Туганнарыма
Сөенеч бир, әйдә.
 
 
Сау бул, ил чите,
Сау бул хәзергә.
Мәңге яшәрсең
Безнең хәтердә.
 

1956

 
Сүрелми лә сөюләрем,
Сүнми, гомер юлдашым,
Тик син идең, тиңсез идең,
Төн ае, көн кояшым.
 
 
Син булмагач, җир йөзендә
Бер канатым юк сыман.
Көн юксынам, төн юксынам
Ялгыз калган кош сыман.
 
 
Син идең ич юлларымда
Куллар биргән юлдашым…
Озын гомер төннәремдә
Ялгыз инде бу башым.
 

1956

 
Урамнарны ялгыз ураганда,
Бер исеңә төшер шуларны:
Яфрак-яфрак карлар яуганда
Көри идек карлы юлларны;
Киң урамнар безгә тар иде лә…
Нинди матур чаклар бар иде.
 
 
Шул елларның юлга яуган кары
Эремәгән кебек заманда
Бер исеңә төшер шул чакларны,
Яфрак-яфрак карлар яуганда.
Юлларыбыз кайчак тар иде дә,
Уйларыбыз кардан ак иде…
 

1956

 
Күкрәп торган язгы чәчү тавышы
Акрын-акрын тынды. Җәй килә.
Кәккүк, тургай, кош-корт авазлары
Хәзер инде ачык ишетелә.
 
 
Җәйге эш алдыннан ялга куйдык
Машиналарны без беразга.
Далада җәй гөрли: бәйрәм килде
Тургай, үрдәк, торна, кыр казга.
 
 
– Кояш быел нидер мәтәштерә!
Мәтәштерсен. Безнең файдага!
Чалуларны карап кайттым әле,
Печән быел билдән, кайнага! –
 
 
Имән кебек таза, сугышларда
Тамгаланып беткән агабыз
Сүзен сабыр гына дәвам итте:
– Планны аны үти алабыз… –
 
 
Ул, кемгәдер ишарәләгәндәй,
Көчле кулын күккә күтәрде.
Шунда тынып калдык без барыбыз.
– Ә бу нәрсә әйтер бит әле?! –
 
 
Ә без башта аны аңламадык,
Һәм ул кабатлады: «Иншалла,
Бездән генә торса, план – нәрсә?
Һавалар ни әйтер, эш – анда».
 
 
Һәм төшендек, кинәт төшендек,
Искә алмаганбыз лабаса.
Яңгыр, һава, үтеп үзәгеңә,
Көнаралаш ява башласа…
 
 
– Ничек соң, әй, әле, шайтан алгыр,
Төшмәгән ул безнең хәтергә… –
Җавап эзләп уйга калды шунда
Секретарь да, председатель дә.
– Сугышларда гадлар – тегеләрне
Хәйләләп тә җиңдек анда без,
Һаваны да алдамыйча булмас, –
Хәйләсез ул – дөнья файдасыз.
 
 
Картинада теге аю үзенең
Улларына сокланган кебек,
Бер картыбыз йөри, бурычларны
Искә салып, киңәшләр биреп…
 

1956

 
Озын урам, Тукай урамыннан,
Кыр гөлләре тотып кулына,
Бер карт бара,
Исән улларыннан
Кайсыдыр бер мәрхүм улына
Сәлам алып килә булса кирәк:
Уйга батып, зиратка таба, –
Мәрхүмнәргә хөрмәт йөзеннәндер,
Җәяүләп бара.
 
 
Алсуларын гөлнең
Тапшырып ул
Тукаена – олы улына,
Зәңгәрләрен аның
Алып китте
Арча кырына…
 
 
Туган илнең бөтен сагынуларын
Чагылдырган бер һәйкәл сыман,
Бер карт утыра
Такташ яткан төштә,
Чиксез тирән уйларга чумган
Бер карт утыра.
 
 
Гөлләрнең ул
Син сөйгәнен, Такташ,
Зәңгәрләрен сиңа китерде.
Эндәшә ул сиңа,
Торырсың да,
Башыңнан бер сыйпар шикелле.
 
 
Эндәшә ул:
«Бу ни эш бу, бәбкәм,
Көтмәгәндә,
Шундый иртә киттең ләбаса!»
Җавап көтеп бабай
Миңа карый
Күзендәге яшьләре аша…
 
 
Карама син, бабай, миңа шулай,
Ни әйтим мин сиңа, ни әйтим;
Мин үзем дә матәм тотып йөрим,
Мин үзем дә – йөрәге ятим…
 
 
Мин үзем дә – шундыйларның берсе;
Матәм маршы тавышы колакта…
 
 
Син үзең әйт берәр юатыр сүз,
Син үзең әйт, Казан, бу картка,
Син үзең әйт.