– Теге вакыт син бәхет турында әйтеп куйган идең. Хәтерлисеңме, мин сиңа оптимист кеше дигәч, син үзеңне ничек бәхетле тоярга соң дигән идең. Аның мәгънәсен мин соңыннан гына аңладым. Озак уйлап йөрдем. Самат, башкача да бәхетле булырга мөмкин бит, чөнки тормыш бер урында туктап калмаган. Без һавадагы торнага ышанабыз. Ләкин аларда безнең ни эш бар? Якындагын күрергә кирәк. Мин аның нәкъ шулай икәнен беләм. Язмышларны бер иткән юллар бар! Ә без үзебез тормышны катлауландырырга яратабыз.

Дилбәр бу сүзләрне аңа әйтмәде шикелле… Хәер, әйтү кирәк идемени? Алар бер-берсен күргәндә үк бәхетле иде ләбаса! Әле янда Дилбәр түгел. Ләкин Самат һәрчак дөньяда Дилбәр барлыгын тоеп яши. «Син мине онытырсың инде…» Юк, Дилбәр, үзеңнең Саматың язмышы кем кулында икәнен ачык белә. Күңеленә шик кунырга тиеш түгел. Шик ярала икән – бу Саматның гына көчсезлеге, үз-үзенә ышанмавыннан гына. Бүтән сәбәп юк. Бөтен тетрәнүләр, шатлык һәм әрнүләр синең исемең белән бәйле. Бу бөек тойгы шиктән азат, шиктән югары. Дилбәр аны ярата!..

– Күрәсезме, тышта нинди матур яз! Мин көзне генә түгел, кышны да авыр үткәрдем. Алар миңа тоташ бер дәвер сыман тоелган иде. Көннәрем елларга торырлык булды, ышанасыңмы-юкмы! Ләкин алар да үтеп китте. Бер ел кеше гомере өчен озын түгел. Яз миңа яхшы хәбәр китерер сыман, чөнки торналар ел саен туган ягына кайта. Хыянәтсез. Шул чакта аларның моңын бар галәм ишетә. Торналар очкан биеклек сөю, яктылык белән тулган булыр. Яз җитте… Тагы да шуны тойдым…

– Нәрсәне тойдың?

– Үземнең, чынлап та, оптимист икәнемне. – Самат Гөлчирәгә карап елмайды. – Һәм бәхетле икәнемне… Аны кычкырып әйтеп булмый. Кичерергә генә кирәк. Мондый кичереш бүләк итәр егет сине алда көтәдер. Берәр вакыт күрешкәндә моны синең күзләреңнән укып белермен. Әлегә хуш бул, Гөлчирә.

* * *

Талип абый урманга китеп барганда ук яңгыр пыскаклый башлаган иде инде. Эшне тәмамлап кайтырга чыкканда да туктамады. Агачны күп төямәде, тау менәсе, тау төшәсе бар. Бәласеннән башаяк. Машина гүли-гүли авыр борылышларны үтә. Һәрберсен үткән саен, Талип абый җиңел сулап куя. Авылга да чакрым ярым чамасы калды. Бу якны яхшы белә. Инде күз йомып та кайтып җитәргә мөмкин. Тәҗрибәле шофёр ул. Авариягә-фәлән юлыкканы юк. Мондагы урман-тауны, борылышларны җиңел генә үтәрмен димә. Осталык кирәк. Тик менә томанлап торуы начар. Ярар, тормыш томаннары, борылышлары аны болай да аямады. Барыбер бөтенесен дә ерып, җиңеп килә бит әле. Бирешкәне юк. Аларның заты шулай. Барысы да – искиткеч тырышлар. Бер урыннан китереп бәрә тормыш, икенче урыннан. Кагынасың-сугынасың да алга китәсең. Тик бала язмышы белән бәйләнеп куюы начар. Бигрәк көтелмәгәнчә килеп чыкты. Бигрәк көтелмәгәнчә… Шул сызландыра йөрәкне. Кичә кызыннан хат килеп төште бит әле. Шундыерак хат көтә иде ул Дилбәреннән. Сизенә иде. Хат килде. Нишләргә соң?! Юк, язмыштан качып булмый. Нишләп булмый? Нигә Талипка бу сынау?.. Атаның күзенә яшь тыгылды, йөрәкне нәрсәдер әче итеп чәнчеде. Ул, таяныч эзләгәндәй, читкә карады. Кинәт машина кыйшайды. Рульгә ябышса да, бернәрсә эшли алмады. Соң! Хәзер ава!.. Талип кабина ишеген ачып читкә сикерде. Ниндидер каты әйбергә бәрелде. Ниндидер упкынга очты.

Самат белән Кәбир уазикта күрше районнан кайтып килә. Кәбир руль артында. Мираска якынлаша башлагач, күз кырые белән генә дустына карап алды.

– Мирас аша турыданмы, әллә сырттанмы?

Самат бер секундка гына уйланды. Аннан бик кискен генә җавап бирде.

– Туры!

Кәбир мәгънәле генә әйтеп куйды.

– Мирас аша?! Шулай икән, шулай булсын…

Авылга җитәрәк, Кәбир машинасын кинәт кенә туктатты.

– Кара-кара, анда бер машина ауган түгелме?

Самат атылып килеп төште:

– Кайда соң шофёры?

– Бу бит Талип машинасы!..

– Кем?! – Самат җавапны да көтми чокырга таба атылды. Дөрес сизгән. Әнә шунда ята! Ике дус көч-хәл белән ирне өскә сөйрәп чыгардылар.

– Үлгән шикелле… – диде Кәбир.

Самат муен тамырына басты.

– Юк, тере. Тизрәк авылга!

– Үлсә, сиңа ни…

– Тот аягыннан! Тиз бул!

Энесен мондый хәлдә күргән Раилә апаның коты очты. Сәер авазлар чыгарып чәбәләнә башлады. Самат кул селти-селти фельдшерга барырга кирәк икәнен чак аңлатты. Әби белән Кәбир фельдшер артыннан киткән арада, Самат Талип абыйның юеш киемнәрен салдырды. Аягын юды. Өстенә япты. Шулвакыт Талип абый күзләрен ачты. Карашлар очрашты. Әллә нишләде Самат. Кинәт тураеп басты да чыгу ягына юнәлде.

– Улым, – диде хәлсез тавыш белән Талип. – Рәхмәт.

Самат тукталды, бер-ике секунд шул килеш басып торды да кинәт артына борылды. Тишәрдәй итеп Талип абыйга карады. Көйдергеч караш иде бу. «Син мине бәхетсез иттең. Әмма барыбер нинди генә бәлагә тарысаң да коткарачакмын, чөнки син Дилбәрнең әтисе!» Карашны күтәрә алмаган Талип күзләрен йомды. Йөрәген нәрсәдер сызып үтте. Нәкъ шул вакытта фельдшер белән тегеләр дә кайтып керде. Талип абый Саматка туктап тор дигән ишарә ясады. Аннан өстәл ягына күрсәтеп, Раиләгә ымлады. Апасы аннан җәһәт кенә бер кәгазь кисәге алды һәм калтыранган куллары белән Саматка сузды. Егет Дилбәрнең язуын таныды. Кызның әтисенә язган хаты иде бу. «Әти, ачуланма, мин аңа көн дә диярлек хат яздым, ләкин берсен дә җибәрмәдем. Сүземдә тордым. Әти, күрдеңме, син әйткәннән тайпылганым булмады, чөнки сине бик яратам, әти. Хәзер синнән сорыйм, минем тавышны да ишетче, зинһар. Мин үз әтиемә, горурлыгыңны җиң, дип әйтә алмыйм, ләкин ялварам, кызыңа булган сөюең күңелеңне йомшартсын иде. Әти, мин үзем өчен бөтенесен дә хәл иттем. Аны үзгәртерлек көч юк. Әти, мин кайтам, чөнки анда мине көтәләр. Бу сер түгел. Ни өчен кайтканымны инде син белә- сең…»

Егет тамагына тыгылган төерне көч-хәл белән йотты. Шулчак Талипның:

– Аны сакла… – дигәнен ишетте.

Самат шытырдатып күзен йомды. Тагы хатка карады, аннан тышка атылды. Егетнең һәр хәрәкәтен күзәтеп торган Раилә апа энесенә рәхмәтле күзләре белән карады. Аның агара башлаган чәченнән сыйпады…

– Кәбир, әзерлән! Туйга әзерлән, диюем! Тукта!.. Туйга тиклем… Туйга тиклем кызны алып кайтырга кирәк! Кәбир, юлга әзерлән! Иртәгә, иртәгә юлга!..

Уазикның башында биегән дустына караган Кәбир чәбәләнергә кереште:

– Төш аннан, хыялый! Хәзер килеп чыкса, әйткәненнән баш тартачак! Беләсең бит холкын!.. Әй алъйот! Авылдан чыккач… Чыккач биерсең!.. – Дустының тамчы да колак салмаганын аңлагач, аңа кул чабудан башка чара калмады.