Шул мәлдә үз уйларына чумган Алпарский тәрәзә каршысына килеп басты. Анда кем… Комиссар үз күзенә үзе ышанмагандай, тәрәзә пыяласына маңгаен терәде. Бу маңка малай нигә әле генә аннан чыккан чекистларга тасраеп калган? Тегеләре Әдһәмгә чак кына да игътибар итми. Башсызлар! Ышан инде шуларга! Әнә краскомның дусты хәтта атына менә алмый азаплана. Аңлашыла-а-а…

Алпарский ялт итеп артына борылды, коридордагы сакчыларга кычкырды:

– Әнә ул сыбайлыны⁴ кулга алырга! Төрмәгә!

Берничә җайдак камауга алганда, Әдһәм әллә ни ерак китеп өлгермәгән иде.

– Ух, бала-чага! – дип, ачулы мыгырдады комиссар. Бу сүзгә ул аерым мәгънә сала, чөнки Алпарский үзенең бала чагын хәтерләргә яратмый. Яшьтәшләре арасында көчсез булды. Әтисенең кешечә тормыш көтәргә, мал-туар асрарга хәле җитмәде. Теләге дә булмады шикелле. Һәрхәлдә, Илнур бүтәннәрдән күпкә начар яшәүләренә гарьләнә торган иде. Кием-салым җитешмәгәч, еш кына кеше искесен дә өстерәргә туры килде. Кая ул вакытта башкалар өстеннән хакимлек итү! Үзенә йомышчы булып күп йөгерергә туры килде. Хәллерәк малайлардан тукмак аз эләкмәде инде. Эчендә күпме ачу-үч йөртсә дә тышка чыгармады, үзе яхшы хәтерле булды, бернәрсәне дә онытмады. Җиңүләре, уңышлары хәтерле булуына гына бәйле. Гыйззәтулла байның улы Хөрмәтулладан тукмалгач, ничегрәк үч алган иде! Кинәнеч биргән тәүге үч кайтару! Агу табып, тегеләрнең Сорлан дигән усал, акыллы этенә ашатты. Аңа кадәр этне үзенә өйрәтте. Шул этне ахырдан күмешергә барды. Хәтта күзеннән яшь чыгарды бит әле. Күңеле эрегән Хөрмәтулла аны иң якын дусты дип атады… Әйе, әйе, бүтәннәрдән хәйләкәррәк, зирәгрәк иде шул Илнур! Дөрес, аны кайсыберәүләр соңрак «Хөрмәтулланың шымчысы» дип тә атады. Әйтә бирсеннәр! Аларның кем икәнен Илнур үзе дә яхшы белә. Атаган кешеләрнең исемнәрен онытмады! Совет власте урнаштырырга кайткач, «сыйнфый дошман» буларак, иң әүвәл шул кешеләр атылды. Гыйззәтулла байның өе дә аның фәрманы буенча яндырылды. Нишләп иң матур өй аныкы булырга тиеш? Бигрәк тә кызыл комиссар моны теләмәсә! Бала чагында аны санга сукмаганнар хәзер үзләре куркып баш иде. Элек кемнәр аны җәберләгән барысы да гадел җәзаларын алды. Дөрес, беренче кайтканында, авылдашларының, туган-тумачаларының кайберләренә артык аяусыз булуы тынычсызландырган иде, йөрәккә борчу салган иде, ләкин урыс пролетариатының «сыйнфый аң»ны абсолютлаштыруы, югары дәрәҗәдә хуплавы тора-бара күңелдәге шикләрне бөтенләй җуйды. Киресенчә, аны тугры, ышанычлы революционер итеп танытты. Туган авылыннан ничә яшьтә киткән иде соң Алпарский? Ундүртенче яше белән бара иде. Әйе, әтисе белән кыр талашып чыгып киткән иде, шуннан бик озак кайтмады. Алтын эзләүчеләр белән йөрде. Урыс эшчеләре белән танышты. Аннары шулардан калмады. Инкыйлабы да, бүтәне дә аны башта кызыктырмады. Ул һаман ат башы зурлыгы үзенең алтынын эзләде. Ахмак…

Алпарскийның бәхет күге нәкъ шул революция чорында ачылды да инде. Урыс пролетарийлары аңа ышаныч белдерде. Башкортларны революциягә җәлеп итәргә кирәк иде. Әйе, беренче башлап аның белән урыслар исәпләшә башлады. Шулай булгач, ничек изгелекне онытырга мөмкин? Алпарский бернәрсәне дә онытмый? Ул урыс иптәшләренә тугрылыгын раслады. Шушы алдынгы халыкның юлыннан китмәгән башкортларга каты аяусызлык күрсәтте. Әнә шулай үсте Алпарский. Хәзер аның заманы. Аның хакимлеге. Әгәр дә революция уты кабынмаган булса, кем булыр иде Алпарский? Ямаулы капчыгын сөйрәп йөрер иде һаман, бер мескен мосафир булып. Ат башы зурлыгы алтын турында хыялланып… Әнә шуңа да авылдашларын – сыйнфый дошманнарны аттырганнан соң, әтисе укыган бәддога да аны куркытмый! «Туган- ыру, зат, авылдаш» дигән төшенчә юк. Сыйнфыйлык иң алда торырга тиеш – менә шушы аның инануы. Иске, кыргый мөнәсәбәтләргә урын калдырмаска!

Башкаларны үз артыннан ияртү, буйсындыру өчен оста оратор булырга кирәк иде. Бу һөнәргә дә өйрәнде Алпарский. Күпме әзер фразаларны кабатларга, тыңларга, эзләргә, ятларга туры килде! Кыскасы, кара тир түгелде, ләкин нәтиҗәсе шәп килеп чыкты. Алпарский хәзер белә: янындагы көрәштәшләре арасында аның кебек оста чыгыш ясаучы юк. Әйе, аның чыгышы лозунглардан тора, ялкынлы, байраклы сүзләрдән! Бу лозунгларга беркем дә каршы дәлил китерә алмый. Китерә дә алмаячак! Алар – лозунг, ләкин алар – инану!

Алпарский кабинетында һаман ишекле-түрле йөри бирде.

«Революция утын кабызган солдатларыбызны югалтырга хакыбыз юк. Шәйморат, син үлгәч тә башкалар өчен байрак булып калачаксың! Большевистик идея тик шулай гына тантана итәчәк. Халык массасына якты образ кирәк! Ләкин син исән калырга тиеш түгелсең! – Алпарский шушы урында шып туктады. – Ә Фәйрүзәне нишләтергә соң? Икенче тапкыр тол кала лабаса!»

Алпарский зур канәгатьлек белән учын учка ышкыды, аннан йодрыкка йомарлады. Старшина кызын монда китерергә туры килер. Алпарскийның буржуа кызын сөеп караганы юк. Ә ул сылукай пешкән җиләкмени, тел очында гына тора! Каршы килеп маташа икән, ой-ой!.. Мескенкәйгә исәпсез-сансыз гаеп тагарга була! Кабахәт Касыймның хәләлен кочакка алганда, үч каныр иде, ә! Теге контра ятар иде каберендә тешен шыгырдата-шыгырдата! Хәзер ул көчсез! Заманында нинди гайрәтле иде! Башкисәр, сөрсегән милләтче! Теге вакытта Алпарскийны эзәрлекләп кулга алгач, борын төбендә йодрыгын уйнаткан иде. «Башкортта сыйныф юк, сыйныф юк! Ыру-зат, туганлык кына бар! Шушыны мәңге хәтереңдә тот, урыска сатылган бәдбәхет! Синең гәүдәңне мәет корты да ашарга җирәнәчәк, хаин!» Болар искә килеп төшкәч, рәис урынбасарының чигәсеннән салкын тир бәреп чыкты. Ул җан ачуы белән кулъяулыгын йомарларга кереште. Менә тагын да иң теләмәгәне искә килеп төште. Тезләндерделәр аны контралар! Алпарский тезләнергә мәҗбүр булды. Ялварырга! Атмауларын сорап инәлде. Төзәләчәген әйтеп үкседе. Ә бит ышандылар! Үтә дә яшь, үтә дә беркатлы иде Касыйм җитәкләгән милләтчеләр отряды. Иртәгесен аны Шәйморат коткарды. Тегеләрнең оясыннан урлап алып качты. Менә нинди иде Шәйморат! Революцион эшчәнлекне башлаганда, аннан күп нәрсәгә өйрәнде. Үрнәк иде Төхвәтов! Ә хәзер…

Алпарский җирәнеп борынын җыерды: баш-аягы белән большевик уйламаган җирдән мещанга әйләнсен әле! Үзенең иң куркыныч дошманы – Касыймнан үч алганда, Алпарский өчен Шәйморат хәзер әллә ни киртә дә түгел. Шушы урында ул бераз тынычлангандай булды. Теге контрага засаданы ничек шәп оештырдылар.

Алпарский, кинәнеп, күзен йомып елмайды. Әйе, нәкъ шул каһарманлыгыннан соң дәрәҗәсе дә, вазифасы да әкияттәге шикелле кинәт үсте. Касыйм явызны – һичкем тота алмаган башкисәрне – Фәйрүзәсе белән никах укыткан һәм кушылган төннәрендә ауга эләктерде бит ул. Башкорт гаскәрләре кызыллар ягына чыкканда, Касыйм бәләкәй генә отряды белән аерылып калган иде. Тиз хәрәкәт итәргә сәләтле елдам отряд чамасыз кыенлыклар тудырды! Касыйм мәрхүм Рәсүл байның кызына өйләнә икән дигән хәбәр килеп ишетелмәсә, бәлки, тагы да әллә күпме этлеге тияр иде. Элекке кадет Касыйм старшинаның улларын яхшы белгән, килеп-китеп йөргәндә, сеңелләренә дә күз салгандыр инде. Һәрхәлдә, бәләкәй әнисенә кызны соратып, кода җибәрә. Никах көнен килешәләр. Шул кич Касыйм берничә аркадашы белән килеп төшә. Никах укыталар. Кияү белән кызны кушалар. Төн уртасында өй ишеген кагып, Касыймның урмандагы отряды камауда калганын хәбәр итәләр. Касыйм һәрчак Касыйм бит инде. Сикереп тора да, мондагы дусларын алып, урманга чаба. Янәсе, отрядны коткарырга кирәк! План шәп килеп чыкты. Урманның иң җайлы төпкелендә Касыймны юлдашлары белән боҗрага алдылар. Беркатлы хәйләсез кеше булса да, һай, каһарман иде шул әфәнде! Шәп сугышты. Моны танымау, бәһаләмәү мөмкин түгел! Соңыннан кырыкка туракладылар үзен. Касыймның гәүдәсе җир өстендә ятып чересен дигән иде дә, юк шул кемдер аны табып, урлап җир куенына салды. Ә Фәйрүзә тол калды. Алпарскийның аны күргәне юк иде. Шәйморатка барганда түзмәде, күз салды. Шунда гына Касыймның кем өчен баш салырга әзер икәнен аңлады. Хәзер килеп, Шәйморатның аек аңы томаланды. Мие сыекланды. Старшина кызы икенче мәртәбә тол калуны ничек күтәрер икән? Аны язмыш әкрен-әкрен генә Алпарскийга таба алып килгәнен башына да китерми бит инде мескенкәй… Тәгәрмәч тик бу якка тәгәри. Алга куелган планның һәр детале уйланылган, әзерләнгән булырга тиеш. Артыгы таләп ителми.

* * *

Мулла җомга никах укытуга каршы килде.

– Изге эшне сузмый башкару саваплы, ди китап. Миңа сый-фәлән кирәкми. Хәзер барып җитәрмен. Чәршәмбе дә – хәерле көн, фатихамны бирәм, чөнки никахны һәрчак ашыктырырга кирәк. Туган, дус-кардәшләрегезне, теләсәгез, җомгада җыеп алырсыз.

Менә шулай итеп берәүгә дә хәбәр итәргә өлгермәделәр. Шәйморат Әдһәмнең һаман кайтып җитмәвенә эче пошса да, җомга мәҗлесенә өлгерер дип үзен юатты. «Лазарет»та яткан Сәгыйть малае савыккан иде инде, никах укытканда, ул янда утырды. Ашъяулыкка тезелгән тәм-том – аның өчен олы бәйрәм. Башкасына ул игътибар итеп тормады.

Бүген дөньяда иң бәхетле ир Шәйморат иде. «Йа Раббым, йөзендә, күзендә кояш балкышы. Бу бит саф күңеле чагылышы!» – дип уйлады киявеннән күзен ала алмаган Фәйрүзә. Туя алмый карады ул Шәйморатына. Әйе, ул хәзер карашын яшерми карый ала, чөнки Шәйморат – аның хәләле!

Мулла озак утырмады, нәсыйхәт укып, теләкләрен әйтү белән кузгалды. Тик Сәгыйтьнең улы гына эчен тотып боргалана башлады. Тыймадылар, күп ашап ташлады шул. Тамак хакы кыйммәтрәктер, һич кенә дә өенә кайтып китәргә ашыкмый.

– Кал әйдә монда! Кая ашыгырга! Өлгерерсең әле, шулай бит? – дип, Шәйморат та аны котырта.

– У-у-у, монда ашарга дөнья! – дип куана Расих. – Ә бездә-ә-ә…

Ул аннан соң эндәшми генә борынын җыера.

– Якты тормыш киләчәк, – диде Шәйморат. – Моның өчен адәм баласында өмет уты кабызырга кирәк. Тик ничек итеп?

– Яктылык йөрәктән чыкканда гына бүтәннәрдә өмет уты кабызырга була. Үлемсез кобаерлар, риваятьләр шикелле. Корал белән өмет уты кабызып булмый?.. – диде Фәйрүзә.

– Җыр белән! Дөрес! – Шәйморатның күзе очкынланды. – Сәнгать аша. Халыкның рухын уятырга кирәк!..

Аларны тыңлап утырган Расих түзмәде, урыныннан сикереп торды.

– У-у, бездә осталар күп ул! – Тотлыга-тотлыга бармагы белән санарга кереште.

– Әнә шуларны җыябыз да бүген үк уен ясыйбыз! Шәп чыкса, соңрак кирәк авылларга да барырбыз.

Төштән соң ишегалдына халык җыелган иде инде. Олылар чирәмдә алдарак, хатын-кыз, яшь-җилкенчәк арттарак урын алган. Совет рәисе кыска гына нотык тотты, аннан җырчыны курайчы, курайчыны җырчы алмаштырды. Менә берчак алга Шәйморат атылып килеп чыкты һәм, карчыга шикелле, укталып-бөтерелеп биергә кереште. Баскан саен табаныннан ут чәчри. Расих та, ис-акылын җуеп, абыйсына төбәлде. Ут-ялкын булып бөтерелгән мондый биючене беренче мәртәбә күрүе… Шәйморатны хуплаган авазлар көчәйде. Расих, үзе дә сизмәстән, аңа таба талпынды. Шәйморат абыйсы аны җәһәт кенә эләктереп алды. «Болай бас, тегеләй бас!» Командирның дәртле тавышы еракларга яңгырады. Расих абыйсы шикелле басарга тырышты. Ул беренче мәртәбә хуплау авазларын ишетә. Аңа ошый. Искиткеч ошый… Уен кызды.

Халык арасында бары ике кеше бер-берсеннән карашларын аера алмый. Алар күзендә чагылган нур гүя тирә-юньне яктырта… Нәкъ шул мәлдә Шәйморат кәләшенә нинди яхшы бүләк әзерләгәнен аңлады. Сөйгән яры өчен халык бәйрәменнән дә олы бүләк юк иде. Шәйморат, Фәйрүзә һәм Расих өйгә кереп киткәндә дә, кешеләр таралышып бетмәгән иде.

– Мин синең кебек тыпырдадым, әйе бит, агай!

– Син биюче булачаксың! Башкорт исемен бөтен дөньяга ишеттерәчәксең! – Абыйсы малайны ике куллап югары күтәрде. – Фәйрүзә апаең шулай дип әйтте! Моны онытма, энем!

– Сез бәхетле, тыныч тормышта яшәячәксез. Сез бездән дә югары уздырырсыз! Партиянең авангарды – яшьләр! Сез гаделлек тантанасын бөтен Җир шарында урнаштырачаксыз!

Фәйрүзә карашын аска төбәгән килеш моңсу гына елмайды. Шәйморат кәләшенә күз салгач, малайны идәнгә бастырды. Шат елмаеп, Фәйрүзәгә карап тора бирде. Кыз күтәрелеп карамыйча булдыра алмады. Икесенең дә йөзе кояштай балкыды. Алар хәтта куенына ризык тутырган малайның үзе яткан бүлмәгә кереп киткәнен дә сизмәде.

Шәйморат кәләшен күтәреп алды да әйләндерә башлады. Ул – бүген дөньяда иң бәхетлесе! Шушы хәзинәсен, казанышын саклар өчен утка да, суга да керәчәк. Яшькелт-зәңгәр нур сипкән хушны алган матур күз аңа гына яратып багачак, аны гына яңа җиңүләргә рухландырачак! Алар – бер гаилә! Гаилә! Алар – бер йөрәк!

Шәйморат кәләшен түшәк җәелгән ятак читенә утыртты да каршысына тезләнде.

Сөйгәненең сибелгән чәченнән сак кына сыйпады. Тегесе, тартынып, йөзен яшерде. Беразга тын калды- лар.

– Сандугач сайрый, – диде кыз оялып кына. – Бу мәлдә…

– Ул безнең өчен, икебез өчен сайрый… Юк, синең өчен, таң йолдызым…

Сандугач өздереп сайрады, аңа икенчесе өзелеп җавап кайтарды. Моң белән моң кавышты. Нур белән нур. Балга тулышкан чәчкәләр төн патшалыгына хуш ис бөркеде. Кайдадыр ерак-еракта кемдер берәү йөрәккә үтеп керерлек җыр сузды. Аңа кушылып, күктә җемелдек йолдызлар чыңлады.

Серлелеккә чорналган төн. Сихрилеккә манчылган төн. Тынычлык, мәһабәтлеккә төренгән төн. Гашыйкларның бәхет төне. Аллаһ фатихасы биргән никах төненең бүтәнчә булуы мөмкин түгел.

Төн үзе ураткан дөньяны барлый, тикшерә. Андагы аһәңлекне тыңлый. Төн назлы сөю тавышын ишетә.

– Җаным… Җаным…

Төн тагы ишетә.

– Син нишләп алдадың?..

Төн сагая.

– Җаным… Җаным, син берәүнеке дә булмагансың. Булмагансың кияүдә… Нишләп алдадың?..

Төн бу тавышта аптырау һәм шатлык авазын ишетә.

Иренен канатканчы тешләгән кәләш эндәшми. Кияү сөйгәненең йөзен сыпыра. Күз яшенә бармаклары юешләнә.

Фәйрүзә эндәшми. Юк, ул сөйгәненә бөтенесен дә сөйләр. Тик әле түгел…

Ул Шәйморатына Касыйм белән кайчан, ни рәвешле никахлашуын сөйләр. Кавыша торган кичне аларны икәү генә калдыргач, нәрсә хакында сөйләшкәннәрен дә искә төшерергә туры килер. Әйе-әйе, алар ике хыялый! Кулга-кул тотышып, халыкның бәхете, Башкортстанның киләчәге турында хыялландылар. Иң хәтәр бер чор иде бит. Касыйм рухланып кәләшенә азат, бәйсез Башкортстан дигән җөмһүрияттә яшәячәкләре турында сөйләде. Бабич, Акмулла шигырьләрен яттан укыды. Ул шундый яшь, шундый ачык, эчкерсез, сабый күңелле! Шушы икәүнең бәхетенә һичкем комачауламас төсле иде…

Ләкин күп тә үтми тәрәзәне дөбердәттеләр. Касыйм ишекне ачты, кем беләндер сөйләште, аннан яшендәй атылып килеп керде.

– Сөеклем, минем отряд чолганышка эләккән! Таң атуга кайтып җитәм! Коткарырга кирәк! Озакламам! Көт!

Касыйм, үзе белән килгән атлыларын алып, төн караңгылыгына кереп югалды.

Сызылып таң атты. Көн туды. Керфек какмый киявен көтте Фәйрүзә. Тик ике көннән генә яралы бер солдат ишек какты. Үзе белән коточкыч хәбәр дә алып килде. Теге төндә Касыйм иптәшләре белән засадага эләккән. Бөтенесен дә кырып салганнар. Исән калган бу солдат Касыймның гәүдәсен икенче җиргә алып барып җирләгән. Командирларының каберенә алып барыр өчен, тагы киләчәген әйтте. Ләкин Фәйрүзә аны күпме көтсә дә, башкача күрешмәделәр.

Әйе, кавышу төне аерылышу төненә әйләнде. Фәйрүзә, никахлы яры белән кавыша алмыйча, аның белән мәңгегә хушлашты.

Кичергәнне сөйләү түгел, искә төшерү дә кыен. Вакыты җитәр, Фәйрүзә үз ярына болар хакында да, аннан соң күрелгән михнәтләр турында да сөйләр. Ачылыр. Хәер, михнәтләре онытыла төште. Фәйрүзә һич уйламаганда мәхәббәтен очратты. Дөресрәге, мәхәббәте аның өенә үзе килеп керде. Башта икенче сыйфатта, башка сурәттә… Хәзер анысы мөһим түгел, ләкин Шәйморатны беренче күргәндә үк, Фәйрүзәнең йөрәген ниндидер хис-тойгы сызып үткән иде. Ул яз китергән бәләкәй генә бер бөре иде, тора-бара гөлҗимешнең хуш исле чәчкәсе булып атты.

Тышта сандугач сайрады. Җил искән уңайга агач яфраклары пыш-пыш нәрсә турындадыр серләште.

– Мин алдамадым… Никахлы идем бит. Сөйләрмен… Бөтенесен дә…

– Бөтенесен дә. Безнең алда тулы бер гомер. Җаным, син минеке. Бары тик минеке. Без мәңге бергә!.. Син һәм мин. Ишетәсеңме, син һәм мин.

«Йа Раббым, син шушыны ишетәсеңме! Мондый бәхет гомергә бер генә була лабаса!..»

– Әллә елыйсың…

Кәләш күз яшен йотып елмая. Шым гына җавап кайтара.

– Мин бәхетле. Бердәнберем… Бергенәм…

Аларны тыңлаган төн тынычлана. Төн үз чамасын белә. Үз вакытын белә. Ул хәзер башка тарафларга юл тота. «Сез мәңге аерылышмагыз! Мин сезгә тагы кайтырмын, бөтен серлелегем, сихрилегем, аһәңлегем белән…»

Офыкта матур таң сызыла.

Әдһәм җомга көнне дә кайтмады. Дустын көткән Шәйморат мәҗлес ясамаска булды. Шулай да бер-ике иптәше килеп котлап китте.

– Иртәгә кантон үзәгенә юлга чыгарга туры килер, – диде Шәйморат, кунакларны озаткач. – Әдһәмне икенче өязгә җибәрмәделәр микән? Бик кабаланып чыгып киткән иде. Эшкә әрсез, нәрсәгә тотынса да китереп чыгара. Өстә дә күреп торалар бит. Аннан үземнең дә эшләр бар…

Фәйрүзә иренең янына килеп басты, күкрәгенә башын салды.

– Дөньялар тизрәк тынычлансын иде, ичмасам, нәрсәгәдер күңелем борчылып тора. Әдһәм исән-имин йөрсә ярар иде, диюем.

– Ул – ут егет. Бирешмәс!

– Безнең никахка өстәге иптәшләрең ничек карар икән?

– Җаным, мин революциягә гомеремне, канымны биргән большевик! Яңа тормыш өчен көрәшне без башладык! Шулай булгач, үзең уйла, кем миннән шикләнсен? Берәр сүз әйтеп кенә карасыннар!..

– Бигрәк тә шушы чорны үткәреп җибәрсәк… Үткәреп җибәрергә язсын инде…

– Ни булды әле сиңа, бәхетем?

Шәйморат көлә-елмая хатынының күзенә бакты. Фәйрүзә дә җавап итеп елмайды. Шуннан карашын аска төбәде дә:

– Яратам бит сине… – диде.

Шәйморат хатынын җиңел генә күтәреп алды да әйләндерә башлады.

– Җаным, бергенәм!

Куанычыннан нишләргә белмәгән ир дөньясын онытып әйләндерде дә әйләндерде.

– Шәйморат, чү… Безгә карап торалар бит!

– Кем ул? Әйдә, карасыннар!..

Сәгыйть улы Расих бүлмәдән чыккан да, авызын зур ачып, аларга карап катып калган.

– Ә Расих энем күреп-аңлап үссен – дөньяда мәхәббәт бар! Дөньяда чын бәхет бар! Шулай да сиңа… Тыныч йокы, энем!

Шәйморат кәләшен күтәргән килеш икенче бүлмәгә кереп китте.

Ишек дөбердәүгә иң беренче Фәйрүзә сикереп торып утырды. Шәйморат, аны тынычландырыр өчен, сак кына кочаклады да, наганын алып, тышкы ишеккә юнәлде. Шыпырт кына кем беләндер сөйләште. Берничә минуттан ишек ябылды. Кире килүенә хатыны торып киенеп өлгергән иде инде.

– Нәрсә булды?

– Тынычлан… Мин хәзер эш белән китәргә тиеш. Аңлыйсыңмы? Таң атуга өйдә булам.

– Юк. – Фәйрүзә Шәйморатка чат ябышты. – Беркая да бармыйсың. Бүген бүтәннәр китсен! Шулай дип әйт, Шәйморат!

– Фәйрүзәкәй, минсез ярамый бит… Мин монда баш кеше.

– Нигә бүген?! – дип өзгәләнеп сорады хатыны.

– Алайса, мин әйтәм. Андреевканың берничә кулак калдыгы Сәетколга һөҗүм итәргә җыена. Без аларны соңламыйча кулга алырга тиеш.

– Мин дә синең белән. – Шәйморат Фәйрүзәне күтәреп сәке читенә утыртты. – Син аннан кайтмаячаксың.

– Көт мине. Таш яуса да кайтам.

– Кайт! Үзеңне сакла! Кайт, Шәйморат!

Шәйморат янә хатынын кысып кочаклады.

– Көт. Фәйрүзә, кайтып җиткәнче, минем сиңа бер үтенеч бар.

– Нәрсә?

– Елмай әле. Шулай!.. Мин сине үземнең өйгә алып кайтасым килә. Ә аны салырга туры киләчәк. Кайсы тирәдә салырбыз икән? Шуны уйлап тор. Өмә ясатырбыз.

– Менә бит өебез!

– Ул туган-тумачаңныкымы… Бирәсеңме, бүләк итәсеңме… Тик хөкүмәтнеке генә булып калуы ихтимал. Мин сине үз өемә төшерергә тиеш.

– Авылда бушаган өйләр дә бар…

– Без бу йорттан китәргә тиешбез. Көт мине… – Шәйморат елмайды да чыгып китте.

Фәйрүзә кулы белән битен каплады да идәнгә тезләнде.

«Ул бит кайтмаячак… Кайтмаячак… Бер фаҗига ике мәртәбә кабатланмый лабаса! Йа Хода, нәрсә сөйлим мин! Исән кайт! Исән генә кайт…