Үшінші көрініс

Мешіт алаңы. Алаң темір тормен қоршалған. Артқы планда мешіттің ғимараты. Темір шарбақтың оң жағынан әкімшіліктің ғимараты көрініп тұр, оның төбесінде ислам дінінің жасыл туы желбіреп тұр. Алаңда, мешіттен бері қарай, интірескен халық, көбіне мұсылманша киінген ер-жігіттер мен қыз-келіншек. Арасында орта жастағы ағайлар мен жеңгейлер, ақсақалдар мен әжейлер де бар. Олардың да кигені шапан мен тақия, кимешек пен хижап. Сахнаның бір жағында үйіліп жатқан жұдырықтай жұмыр тастар, екінші жағында – адамға дүре соққанда кісендеп қоятын баған. Жұмысшылар ағаштың діңін алып келіп қояды. Тағы бір жұмысшы қасапшының балтасын әкеліп діңге қадайды. Дің мен балтаны көрген жұрт шуласып кетеді.

Топтың ішінен бір дауыс. Мына балта мен дің не үшін керек?

Екінші дауыс. Қылмыскерлердің басын шабу үшін!

Бірінші дауыс. Кет әрі!

Екінші дауыс. Иә! Бұлар сені «әке-көке» демейді. Қылмысты болдың ба, күнәға баттың ба – қолма қол басыңды алады.

Үшінші дауыс. Әй! Түк білмесең жұртты бекер дүрліктірмей жәй тұр. Балта мен дің ұрылардың қолын шабуға керек.

Бірінші дауыс. Бәсе! Басын шабады дегені…

Халық тағы да гу-гу. Алаңның бір жағын қоршап «Әл-хизб» партиясының қарулы жасақтары келіп сап құрады. Олардың белдіктерінде тапанша, қолдарында резеңке шоқпар. Ал алаңның екінші жағына автомат асынған гарнизон сарбаздары келіп сап түзеп жатыр. Сахнаның бергі бетінде, көрермендерге қырын беріңкіреп үстел тұр, оның бір жағында үш орындық, ортаңғысының арқасы қалған екеуінен биігірек. Қази келіп ортаңғы орындыққа жайғасады. Оның соңынан, қолында арнайы дәптері бар хатшы келеді де қазидың сол қолындағы орындыққа отырып, дәптерін ашып, қаламын алып бірдеңе жаза бастайды. Олардың соңынан, көмекшілерін ертіп Ғабдуррахман шейх келеді. Шейхтің үстінде шапан, басында сәлде, аяғында мәсі, қолында қамшы.

Ғабдуррахман. (оң қолын қамшысымен бірге кеудесіне басып) Ассаламу ғаләйкүм!

Топтан бір-екі дауыс. Уа ғаләйкүм ассалам!

Ғабдуррахман. Мұсылмандар! Ағайындар! Бүгінгі күн тарихқа кіретін күн. Өйткені қазір, біздің жерімізде бірінші рет, шариғат соты өтпек. Біз көп уақыт заңсыз өмір сүрдік. Әлгі бұрынғы заң-сымақ біздің адамдарды тек азғындыруымен болды. Өйткені ол заңсымақтарды адамдар ойлап шығарған. Ал шариғат заңы – ол Аллаһтың заңы! Кейбіреулер ол заңды тым қатал дейді. Бұл жалған! Өтірік! Шариғат заңы – ең әділ заң. Иә, нағыз қылмыскерлер мен күнәһарлар үшін ол қатал болар. Алайда, бейкүнә адамды бұл заң жазаламайды. Мына мұсылманды мен өзімнің әмірімен қази етіп тағайындадым. Бұл кісі шариғат заңдарын жақсы біледі. Қази, бұрынғы сот-сымақтарға қарағанда өте әділ, заңның бұрмалауына жол бермейді, пара алмайды, өйткені ондай қылмыс үшін Аллаһтың алдында жауап береді. Әрине, бұрынғы сот-сымақтар да Жасағанның алдына барады, бірақ олар оны білмеді, олар оған сенбеді. Олар өздерінің қылмыстарын жұртқа білдірмей бақты. Алайда, Аллаһтан еш нәрсені жасыра алмайтынын ойламады. Ал, енді көп сөзге бармай, Аллаһтың атымен бастайық. Бисмилләһ!

Қази. Бисмилләһ! (үшінші орындық шейх үшін қойылған деп ойлап сол орындықты нұсқап) Келіңіз, хазіреті шейх, отырыңыз.

Ғабдуррахман. Жоқ, бұл орынға біздің хазреті имам отырмақ. Ол кісі сізге көмек көрсетеді. (жанындағы бір көмекшісіне) Кәне, мешітке барып кел, имамға сот басталайын деп жатыр, тезірек жетсін де. (көмекші кетеді)

Қази. Иә, иә, тезірек жетсін де! (шейхке) Ал, бастайық! Кім бар?

Ғабдуррахман. (қамшысымен мәсінің қонышын ақырын сабап тұрып, жанындағы көмекшілеріне) Кәне, әкеліңдер қылмыскерлерді.

Көмекшілері екі қызды алып келеді. Бірінші қыздың бұтында денесімен бір болып жабысқан, арғы жағынан бүкіл бөксесі айқын көрініп тұрған «лосина» деген дамбал тәрізді бірдеңе. Толық қыздың құйрық жағы тырсиып тұр. Екіншісі тым жас, бұтында джинсы, джинсы мен үстіндегі топик деген қысқа бірдеңенің арасы ашық, қыздың кіндігі көрініп тұр. Толық қыз ашулы, ал жас қыздың жүзі үрейлі.

Ғабдуррахман. Бұл не деген батпан құйрық, ен далада жатқан құйрық! (қыздың майлы құйрығынан қамшымен тартып жібереді – қыз шыңғырып қалып жұлқынады, бірақ екі жағынан ұстап тұрған шейхтің екі көмекшісі жібермейді)

Бірінші қыз. А-ай! Неге ұрасыз?!

Ғабдуррахман. Ұрмағанда не істейін? Сипа деймісің?

Бірінші қыз. Жоқ, сипамай-ақ қойыңыз. Бірақ неге ұрасыз, мына қамшыңыз жаман тиді ғой. И-и…

Ғабдуррахман. Ендеше неге көтіңді ашып жүресің?

Бірінші қыз. Ашып жүрген жоқпын.

Ғабдуррахман. Әй! Ашпағанда не қалды? Арт жағың тырсиып анадайдан менмендеп айқайлап тұрған жоқ па! (халыққа қарап) Бұл баланың ата-анасы бар ма? Анасы кім екен өзі?

Топтан бір әйел шығып шейхтің жанына келіп тоқтайды.

Қыздың анасы. (көз жасын сүртіп) Мен… мен бұл байғұстың шешесі.

Ғабдуррахман. Қызыңызды қалай тәрбиелегенсіз? Қалай ғана мына түрімен көшеге жібергенсіз?

Қыздың анасы. Е-е… бұлар қазір бізді тыңдай ма? Мода солай болды дейді. Көйлек кисеңші десем, арт жағыңды жапсаңшы десем, «менің арт жағым әдемі, сексуальный, оны жауып қайтемін?» дейді. Немесе «барлығы өзімнің байлығым – ешкімнен ұрлап алған жоқпын» дейді.

Ғабдуррахман. О Аллаһ! Ақыр заманың жақын болар. Қыздарымызда мынадай былқылдаған батпан құйрықтан басқа байлық қалмаса, ақыр заманның келмесі не?! Ақыл, парасат, инабат, ұят, – бәрі әдірем қалды. Қазақтың қызына тән ажарлы келбет, сұлу дидар, бота көз, қалам қас, оймақ ерін, көрікті де сымбатты бейне – мұның бәрінің қажеті болмай қалды. Мақтан тұтатын бір-ақ байлық қалды – тек мынадай, майдан тырсылдап жарылайын деп тұрған көт! (тағы да қыздың арт жағынан қамшымен салып қалады; қыз тағы да шыңғырып бұлқынады)

Ғабдуррахман. (Қазиден) Хазіреті қази, мына қызға қандай жаза тағайындайсыз?

Қази. Жиырма дүре берілсін.

Ғабдуррахман. Дұрыс. (қызды ұстап тұрған көмекшілеріне) Кәнеки, апарыңдар, беріңдер тиісті дүресін. Айтқан ақыл құлақ арқылы қонбаса санасына – арт жағынан қонатын шығар.

Шейхтың көмекшілері қызды дүре соғатын бағанға апарып қолдарын кісендейді. Жендет қызды қамшымен ұра бастайды. Бірақ, ұрысы тым әлсіз.

Ғабдуррахман. (жендеттің жанына жетіп барып) Әй, мұның не? Дүрені осылай соға ма? Сен мұны қамшыңмен сипап тұрсың ғой.

Жендетті орнынан ығыстырып қызды қамшының астына алады Қыз айғайға басып алаңды басына көтерді, оған қарайтын шейх жоқ, дүренің санын жария санап тұр. Халық гу-гу, кейбіреуі күліп жатыр, кейбіреулері қызды кекетіп бірдеңе деп жатыр, кейбіреулері шейхпен бірге дүре санап тұр. Дүре соғылып болғасын жендеттер қызды босатады, ол арт жағын ұстап, ақсаңдап жәйіне кетеді. Ол жылап барады, топтың ішінен қызды кекетіп-мұқатып жатыр, қыз оларға бірдеңе деп жауап қатып барады.

Ғабдуррахман. (Қазидың жанына оралып келіп, екінші қызға) Кіндігің неге ашық, ә?! (қыздың кіндік тұсын көздеп қамшысын сермейді, қыз шыңғырып жіберіп, ішін екі қолымен басып, бұғып қалады, оны ұстап тұрған шейхтің көмекшілері оның бойын түзетіп тұрғызады)

Екінші қыз. Ағатай! Ұрмаңызшы! Кешіріңіз, мен енді кіндігімді ашпаймын. Кешіріңіз, ағатай, кешіріңіз, мен енді дұрыс киініп жүремін! (жылап жібереді)

Ғабдуррахман. Киінесің, әрине киінесің! Енді жалғыз сен емес, барлық қыз-келіншек адам сияқты киініп жүретін болады. (Қазиға) Мына қызға қандай жаза тағайындайсыз?

Қази. Бала тым жас екен. Сондықтан бірінші ретке кешірсек қайтеді?

Ғабдуррахман. Менен несін сұрайсыз – бұл жерде қази сіз емес пе! Шариғат заңы бойынша жаза беріңіз. Тағайындаған жазаңыз тым жеңіл болса, немесе орынсыз кешірім жасасаңыз Аллаһтың алдында жауап бересіз.

Қази. Иә, иә, әрине. Ал бұл балаға он дүре берілсін.

Ғабдуррахман. (көмекшілеріне) Апарыңдар бағанға, соғыңдар он дүре!

Халық шуласып кетеді. «Аясаңдаршы, қаршадай баланы қалай сабайсыңдар!» «Мүлдем сәби әлі, қалай ғана қолдарың көтеріледі?!» деп жатыр.

Ғабдуррахман. Тынышталыңдар! Бұл не шу? Он дүреден ешкім өлмейді. Қайта жақсы сабақ болады. Өзіне де, басқа қыз балаларға да. Жандарың ашыса бұрын қайда болдыңдар? Неге жалаңаш жүргізіп қойдыңдар балаларыңды? Осылардың барлығы сендердің алдарыңда жүрмеп пе еді! Жалаңаштанып, күнәға белуарынан батып жүргенде аямадыңдар, ал енді әділ жаза аларында аяп қалыпсыңдар. (көмекшілеріне) Неғып тұрсыңдар? Апарыңдар, байлаңдар бағанға.

Қызметшілер қызды бағанға кісендейді де, жендет қыздың жалынып-жалпайғанына, көз жасына қарамастан дүре соғады. Халық гу-гу. Сонсоң бұл қыз да босатылып жәйіне кетеді.

Қази. Енді кім бар?

Ғабдуррахман. Келесі қылмыскерді әкеліңдер.

Шейхтың көмекшілері бір жас жігітті алып келеді.

Қази. Бұл жігіттің қылмысы неде?

Ғабдуррахман. Бұл ұры. Қалта қағып тазартатын ұры, қолының жылбысқасы бар. Бір азаматтың күмәжнігін ұрлап жатқан жерінде ұсталыпты.

Қази. Куәгерлер бар ма?

Ғабдуррахман. Бар. Куәгерлер, жақындаңдар. (екі куәгер келеді)

Қази. Бұл куәгерлер сенімді ме?

Ғабдуррахман. Әлбетте! Бұл мұсылмандарды біздің хазіреті имам сенімді адамдар деп сипаттаған. Екеуі де бұрыннан намазхан екен.

Қази. Жақсы. (бірінші куәгерге) Мына жігіттің ұрлық жасағанын өз көзіңізбен көрдіңіз бе?

Ұрланған адам. (топтың ішінен шығып қазидің жанына келеді) Әрине! Бұл ұрының қолынан мен өзім ұстап алдым. Мен бұл жігітті қатал түрде жазалауыңызды сұраймын. (шейхке) Мен сізді жүз пайызға қолдаймын. Бұл ұрылар мен қылмыскерлер әбден құтырып алды. Осылай қатал жаза қолданып тыймаса болмайды.

Ғабдуррахман. Тыямыз, біз енді бүкіл қылмысты тыямыз. Ол жөнінде ешкім күмәнданбасын. Ал сіз орныңызға барыңыз, шариғат сотының жұмысына кедергі жасамаңыз.

Ұрланған адам. Жақсы, мен кеттім. (кетеді)

Қази. (бірінші куәгерге) Мына жігіттің ана кісінің күмәжнігін ұрлағаны жөнінде куәлік етесің бе?

Бірінші куәгер. Иә! Бұ жігіттің ана кісінің күмәжнігін қалтасынан алып шыққанын мен өз көзіммен көрдім.

Қази. Күмәжнігін ұрлады ма, әлде қалтасынан алып шықты ма?

Бірінші куәгер. (таңырқай қарайды) Сіз қызық екенсіз. Осы екі сөздің қандай айырмашылығы бар?

Қази. Айырмашылық бар. Егер бұл жігіт күмәжнікті ұрласа, әшһәду – «бұл жігіт жаңағы мұсылманның күмәжнігін ұрлады» деп куәлік ет. Ал егер ол күмәжнікті жәй қалтадан алып шықса, онда мәселе басқа.

Бірінші куәгер. (мырс етіп күледі, топтағылар да оған қосылады) Ұры күмәжнікті жәй ала ма?

Ғабдуррахман. Куәгер, сіз мысқылдамай қазидың сұрағына дұрыс жауап беріңіз.

Бірінші куәгер. (күлкі пышақ кескендей тиылады) Жарайды. Әшһәду, куәлік етемін – бұл жігіт жаңағы мұсылманның күмәжнігін ұрлады.

Қази. Жақсы. (екінші куәгерге) Ал сіз не дейсіз?

Екінші куәгер. Иә, әшһәду, куәлік етемін – бұл жігіт жаңағы мұсылманның күмәжнігін ұрлады. Мен базарда сауда жасаймын, ал бұл жігіт әрдайым сонда жүреді, және жәй жүрмейді, сатушыларды да, сатып алушыларды да қан қақсатып жүреді. Қолынан шап беріп ұсталған күнде де құтылып жүрді. Бұның ұрлығы жөнінде бүкіл базар біледі, тек мына екумізден басқа ешкім куәгер болғысы келмеді. Иллаһи, осы жігіт ұры! Баукеспе ұры!

Ғабдуррахман. Мінеки, біз ұрыларды әшкерелеп жазалаудың орнына қылмысын жасырып бағамыз. Содан кейін «қылмыскерлер саны күннен күнге артып бара жатыр» деп байбалам саламыз. Жақсы, сіздер боссыздар. (куәгерлер кетеді)

Қази. (ұрыға) Ал, жігітім, сен не дейсің?

Ұры. Кешіріңіз, мен ендігәрі ештеңе ұрламаймын.

Ғабдуррахман. Сен өзі неге ұрлықпен айналысасың? Ұрламасаң аштан қатасың ба?

Ұры. Жоқ. Қатпаймын…

Ғабдуррахман. Әлде жұмыс істей алмайтын мүгедекпісің?

Ұры. Жоқ, мен құрылыста жұмыс істеймін.

Ғабдуррахман. Жалақың аз ба? Отбасыңды асырауға жетпей ме?

Ұры. Жетеді. Отбасы дейтін ешкімім жоқ. Әке-шеше, ағайын-туысым жоқ, мен өзім жетімдер үйінде тәрбиеленгем. Және әлі үйленген жоқпын.

Ғабдуррахман. Онда не керек саған?! Не жетпейді?

Ұры. Білмеймін. (оң қолын көтеріп) Менің ұрлығыма мына қолым кінәлі. Осы қолымнан көретін болдым! Көлік ішінде, базарда, әйтеуір көпшілік ішінде жүрсем болды – дуылдап қышиды-ай кеп. Содан бірдеңе жымқырмағанымша қышуы басылмайды! Не істерімді білмеймін!

Ғабдуррахман. Не істеуіңді сен білмесең біз білеміз. (қазиға) Қандай жаза тағайындайсыз?

Қази. Бұл жігіттің қолын білезіктен шауып тастаңдар. Содан кейін ұрлауын қоймаса екінші қолынан да айрылады.

Ғабдуррахман