ԳԱՆԳԱՏ ԲԱՂԴԵՆ

 
Ա՛յ իմ չար բախտ, քեզ ի՞նչ ասեմ, արդյոք քեզ ի՞նչ անուն տամ,
Թե կույր ասեմ` իրավ կույր ես, բայց այդ դեռ չէ բավական.
Դու անմիտ ես, դու հիմար ես, նախանձոտ ես չափազանց,
Դու աստված չե՛ս, ինչպես կոչեց քեզ հին դարը դյուցազանց,
Կույր է և քո թշվառ կյանքը և այդ պաշտոն տվողը,
Ոչ բախտ, այլ աղբ քեզ չէի տալ` պարարտացնել կոշտ հողը,
Այդպե՞ս խըղճով կատարում ես Արամազդա պատվերը,
Ա՛խ, թե իջներ նա երկնիցը, տեսներ առատ հունձերը
Քու այլանդակ սերմնացանին, էլ ի՞նչ սուր-սուր նա սլաքներ
Պիտի շաղ տար քու գըլխին…
Քեզ շատ անգամ ես տեսել եմ երիզապինդ աչքերով,
Կու՞յր ես արդյոք, թե՞ գիտությամբ ման ես գալիս այդ կերպով.
Բայց կուզեի, որ դու մեկ օր հանգամանքե ըստիպված`
Այս աշխարհքը ծայրե ի ծայր մեկ ժուռ գայիր աչքաբաց,
Ի՞նչ ահարկու տեսարաններ պիտի բացվեր քո աչքին
(Ցընորամիտ արարքովըդ լի են երկիր ու երկին). —
Կը տեսնեիր մոլի վագրեր հովիվ դրած հոտերուն,
Նենգ աղվեսներ, անհագ գայլեր միշտ անպակաս մոտերուն.
Կը տեսնեիր դու ժիր մեղվանց բունը` արջի քանդելը,
Բյուր մի անմեղ միջատների հացը` ծույլի ուտելը.
Կը տեսնեիր դու վարուժան մենակ վու՛-վու՛ն կարդալիս —
Նա իր սիրուն աղունակի կարճիկ կյանքիկն է լալիս,
Ամպի մեջեն վեր սլացավ սըրաչ շահեն դեպի ծառ,
Բռնեց սիրուն աղունակին, անխիղճ արավ չորս պատառ:
Թողնենք մի կողմ անբաններին` բանականի մեջ մտնենք,
Նույն զըրկանքը, նույն նեղություն անշուշտ, և հոն կըգտնենք,
Տե՛ս դու, թշվառ հողագործի գարնանային վաստակը —
Լափլիզեցին մարախները ցորնու նործիլ հասակը.
Դորա ներհակ` նավահանգիստ մտավ նավը փարթամին,
Ո՛չ մի վնաս չի հասցրուց նորան ուռուցիկ քամին:
Տե՛ս այս խղճուկ իմ կըտրիճիս – առույգ, պարկեշտ ու գիտուն,
Բայց հորական փող չունելով` հաճելի չէ՛ ամենուն.
Սորան հավասար չեն հարգում իշխանին կամ հարստին,
Բացեիբաց հեռանում են, որ սորա մոտ չի նըստին,
Այլ նստում են նորա մոտը, որի ջիբը ոսկի կա,
Չեն ամաչիլ աստված ասել հարստին, թե խոսքի գա…
Ասա՛, խնդրեմ, ինչո՞վ մեղավ այն խեղճ գիտուն պատանին,
Մի՞թե աղքատ աշխարհ գալը մարդիկ հանցանք համարին.
Դըդմագլուխ իշխանորդին ինչո՞ւ ի վեր դասեցավ,
Սոկրատեսի՞ արդյոք լեզվով հանկարծակի խոսեցավ…
Ահա՛, այսպես չարութենով լցրել ես դու աշխարհքը,
Մի՞թե չես գալ սարսափանքի` տեսնելով քո արարքը:
 

ԻՄ ՔՆԱՐԻՆ

 
Արի՛, քնա՛ր Ափրոտիտա, հնչե նորեն իմ ձեռքին,
Ինչո՞ւ ընդ վայր կախ ես կեցած դու գլխաքաշ մունջ պատին,
Ինձ պատվիրեց Անակրեոն լինել յուր ընտիր ժառանգ.
Եվ այն անմահ յուր տաղերուն տալ անընդհատ արձագանք.
Բայց ի՞նչ դու շուտ վհատեցար, կոշտ խուժանի խոսքերեն,
Որք եղել են միշտ անարդար հենց Արամի օրերեն.
Ուշ մի՛ դնիլ դատաստանին խակամիտ <հիմա>րին,
Թե չէ, դու էլ ընկնելու ես, խղճուկ սոխակի օրին.
Հնչե՛ ազատ, քեզ չէ դրած` ո՛չ նեղ սահման, ո՛չ կոպար,
Ձայնըդ ձըգե, դեպի երկինք, թող քեզ լսե դիփ աշխարհ,
Թո՛ղ ծիծաղի և կամ թո՛ղ լա, թո՛ղ սարսափի, զմայլի,
Իսկ անազատ մեր աստղիկը միշտ վառ ու վառ կըփայլի.
Նա կփայլի քանի ամպը նորան չի՛ ծածկել քողով,
Մի՛ զարհուրիլ, շուտ կըցրվի թեթև ամպը մեղմ հողմով,
Ա՛նձն իմ, օրհնե՛ այն աստվածը, որ շնորհել է քու բաժին`
Ո՛չ գանձ, ո՛չ թագ, այլ յոթնաղի անուշ քնար մուսային:
 

ԻՄ ԵՐԳԸ

 
Հեռացել եմ իմ մայրենի աշխարհից,
Սերտ բարեկամք անջատած են ինձանից.
Թառամում եմ ես այս օտար երկրումը,
Մենակ բըսած ծաղկի նման դաշտումը:
Կամաց-կամաց տարիները անցնում են,
Մեզ նորոգած գարուն ամառ դարձնում են.
Միայն մեր խեղճ կյանքը չունի ոչինչ նոր,
Ինձ երեկը կըրկընվում է միշտ այսօր:
Ասպարեզիս նեղ է ճամփան ու փըշոտ,
Խեղճությունս համարում եմ ինձ ամոթ.
Իմ վիճակին կարեկցություն մարդ չունի,
«Դա, ասում են, իր կյանքումը դարդ չունի»:
Ես դարդ ունիմ, դարդըս մեծ է ու պես-պես,
Բայց չեն տեսնում ձեր աչքերը կարճատես:
Երբ ես մըտա անհյուրընկալ այս աշխարհ,
Քանի րոպե բախտը ժըպտաց ինձ պայծառ.
«Հա, ասացի, դարձել է իմ անիվը,
Լըրացել է իմ վատ բախտի չար թիվը»:
Հանկարծ` փըչեց անտուժելի հյուսիսին,
Թառամեցուց վարդ, մանուշակ մայիսին.
Այսպես չորցուց իմ նազելի հասակը,
Իմ անողորմ, անագորույն վիճակը:
Ա՛խ, մոտեցիր, օրհասական օ՛ր մահվան,
Բե՛ր քու հետը սև հող ու նեղ գերեզման,
Թո՛ղ սառ լինի իմ նոր տանը հատակը,
Ծանր քարե` վրաս ծածկած վերմակը:
Բայց, ա՛խ, երբ որ կանցնի ամիս ու տարի,
Կը մամռոտի գերեզմանը այն քարի,
Հետը անգամ չի մընալու իմ խաչին,
Իմ անունը, իմ հիշատակ – կըկորչին.
Բայց կուզեի թողնել այստեղ մի արձան,
Որ դարեդար մընար ամուր, անկործան…
Ես երգեցի երգ ոլորուն ու անուշ,
Իմ քնարի ձայնն էր մեղմիկ ու քընքուշ.
Մի՞թե այնքան անգութ կլինի Լետա գետ,
Որ անունըս անգամ կանե նա անհետ:
 

ԵՐԿՈՒ ՔՈՒՅՐ

Նմանություն

Նվեր Սիմիոն Ամբարդանյանին

 
Մեզնից շա՛տ առաջ կար մի թագավոր,
Հոգվով դեռ արի, գլխով ալևոր,
Մեծ ծով էր պատել նորա աշխարհը,
Ոսկի ասացին գիտունք այն դարը,
Ուներ նա երկու մատաղհաս աղջիկ,
Մինը խիստ տգեղ, մյուսը` գեղեցիկ:
Մի օր տգեղը ասաց մյուսին.
«Երթանք ծովի ափ, քույրի՛կ, միասին»:
Սիրունը գնաց առաջից տրտում,
Տըգեղը հետնից ոխ պահած սրտում.
Հազիվ թե ծովի ափին էր հասած,
Իր սիրուն քըրոջ գըլորեց նա ցած:
Կանչեց կիսամեռ սիրունը ջրից.
«Քուրի՛կ իմ, քուրի՛կ, փրկե՛ ինձ մահից.
Ես ունիմ տանը գեղեցիկ մանյակ,
Ա՛ռ, էն քե՛զ լինի, պարգևե ինձ կյանք»…
– Էն առանց քեզ էլ կարող եմ ստանալ,
Ինձնից փրկություն դու բնավ մի՛ հուսալ: —
«Քուրի՛կ, թե այդ էլ քեզ չէ բավական,
Կուտամ քեզ ոսկի պըսակ պատվական»:
– Էն առանց քեզ էլ կարող եմ ստանալ,
Ինձնից փրկություն դու բնավ մի հուսալ: —
«Քուրի՛կ, մի թողնիլ դու ինձ անտերունչ,
Քեզ սիրուն փեսաս կուտամ անտրտունջ»:
Տըգեղի սիրտը դարձել էր ժեռ քար,
Քըրոջ խնդիրքը թողեց անկատար:
Ձկնորսը ծովը ձգեց մեծ ուռկան,
Բըռնեց մարմինը սիրուն աղջըկան…
Ջըրից հանեց, դըրեց ափի մոտ,
Շատ ծաղիկ ցանեց վըրան ու շատ խոտ:
Մի աշուղ անցավ, տեսավ աղջըկան,
Լացեց ու առավ, դըրեց ուսի վրան,
Տարավ իրա տուն այդ անգին գյուտը,
Չորացուց նորա մարմնու դիփ հյութը:
Գեղեցիկ տավիղ շինեց ոսկերից,
Քաղցրաձայն լարեր հյուսեց մազերից.
Երբ որ ամեն բան պատրաստեց կարգին,
Գընաց արքունիք տավիղը ձեռքին:
Երբ մտավ դահլիճ շըքեղ զարդարած,
Տեսավ տըգեղին փեսի մոտ կայնած.
Բացեց բերանը, լարերին խփեց,
Հյուրերի առջև քաղցրաձայն երգեց.
«Հընչե՛ իմ տավի՛ղ, հնչե՛ համարձակ,
Հարազատ քույրըս խըլեց իմ պսակ.
Լըսե՛, իմ ծնո՛ղ, լըսե՛ սիրակա՛ն,
Հարազատ քույրս խլեց իմ փեսան.
Լըսե՛ ժողովու՛րդ, լըսե՛ անխըռով,
Հարազատ քույրըս գըլորեց ինձ ծով»:
Մյուս օր դահիճքը խարույկ շինեցին,
Մահապարտ քըրոջ մեջը գլորեցին.
Հուրը պըլպըլաց աղջիկը կանչեց.
«Իմ մեղաց համար աստված ինձ պատժեց»:
 

ՕՐՈՐՈՑԻ ԵՐԳ

 
Քու՛ն էղիր, պալաս, աչքըդ խուփ արա,
Նախշուն աչքերուդ քուն թող գա վըրա.
Օր-օր-օր, պալաս, օր-օր ու նանի,
Իմ (այս անունին) քունը կը տանի:
 
 
Օսկի խաչ վզիդ` քեզի պահապան,
Նարոտ կապիլ է ծարեն տեր-պապան.
Օր-օր-օր, պալաս, օր-օր ու նանի,
Իմ (այս անունին) քունը կը տանի:
 
 
Մավի հիլուններ կախիլ իմ ես ալ,
Նազար չիս առնուլ, քու՛ն եղիր, մի՛ լալ.
Օր-օր-օր, պալաս, օր-օր ու նանի,
Իմ (այս անունին) քունը կը տանի:
 
 
Աս քանի՞ մորըդ անքուն աչքովը
Անցիլ է օրեր օրոցքիդ քովը.
Օր-օր-օր, պալաս, օր-օր ու նանի,
Իմ (այս անունին) քունը կը տանի:
 
 
Օրոցքըդ օրրիմ, օրով բոյ քաշիս,
Մըղկըտան ծանով սիրտըս չի մաշիս.
Օր-օր-օր, պալաս, օր-օր ու նանի,
Իմ (այս անունին) քունը կը տանի:
 
 
Դուն ալ քու՛ն էղիր, ինծի ալ քուն տուր,
Սուրբ աստվածամայր (այս անունին) քուն տուր:
Օր-օր-օր, պալաս, օր-օր ու նանի,
Իմ (այս անունին) քունը կը տանի:
 

ԱՂԵՆ ՏԱ՞ՆՆ Է

(Նմանություն)

 
Զարմանք բան է, հենց գիտենաս
Աղեք տանը չեն նըստում,
Իսկի չելավ վուր մի գըթնիմ
Աղալոին իր տընում:
 
 
– Մի՛ արմանա, պարուն Սարգիս,
Էս աշխարքի ադաթին,
Իշխանք, գանա, դու խաբար չի՞ս,
Վուր քասիբին կու ատին:
 
 
Առ օրինակ, թե մեծավուր,
Ապալետնիրը ուսին,
Գա դըրան մոտ, հարցնե աղին,
«Տա՞նն է». – տանն է, կոսին:
 
 
Նըրա էդնից մի փեշաքար,
Էլի էն նոքրին հարցնե.
«Տա՞նն է աղեն». կընծին տալով
Խեղճին իսկույն դուս կոնե:
 
 
Թե աղի մոտ լավ շուրերով
Կու գաս` տանը կու գըթնիս.
Վա՛յ թե չուխեդ հընացած է,
Լավն էս է, տուն չի մըտնիս:
 
 
Թե սալոպով աղջիկ պարոն
Կու գա` թող ներս հրամայե,
Թե ղաթիպով պառավ Ձալոն
Հարցնե` կոսին տանը չէ:
 
 
Թե վուր ձեռիդ քիսա բըռնած,
Պարոնին փուղ բերիլ իս,
Փառք ու պատվով ներս մըտնում իս,
Գլխի վրա տիղ ունիս:
 
 
Թե դուքանդար իս, հիսաբով
Փուղի էդնից իս էկի,
«Տա՞նն է աղեն». կոսին – հալա
Ժամիցը տուն չի էկի:
 
 
Էս է հիմիկվա ադաթը.
Կուզիս ջիգրից տըռաքի.
Թե քասիբ իս` ջուրը նընկի,
Թե խոջա իս` տու՛ն մըտի:
 

ՀԱՅ ԵՎ ՀԱՅՈՒԹՅՈՒՆ

 
Ո՞վ է հայը. մի՞թե նա է, որ խոսում է հայ լեզվով,
Եվ կամ` որի մականունը հանգում է յան մասնիկով,
Որ ուտում է ամենայն օր ճաշին տոլմա ու փըլավ,
Կամ` պարծանոք միշտ հագնում է հայի գըդակ ու հալավ:
 
 
Ո՞վ է հայը, մի՞թե նա է, որ գընում է հայի ժամ,
Ու տարենը հաղորդվում է խիստ սակավից` չորս անգամ,
Որ կյանքումը պաս չի կերել, ծոմ էլ պահում է նույնպես,
Հորանջելիս խաչ է կընքում` բաց բերանն ու երես:
 
 
Ո՞վ է հայը. մի՞թե նա է, որ տեսնելիս տերտերին
«Օրհնյա ի տեր» պատրաստ ունի ամեն րոպե իր բերնին,
Որի համար մեծ ամոթ է, նաև մեղք է մահացու,
Թե զատիկի թաթախմանը չուտե թերխաշ կարմիր ձու:
 
 
Չէ, սի՛րելիս, ազգությունը չէ արտաքին արարմունք,
Հայ ծընելըդ անգամ չի տալ քեզ հայության իրավունք,
Ով կամ թե յան մականունիդ վերջի վանկի մասնիկը,
Կարմիր ձվով կամ թե անձու կատարում ես զատիկը:
 
 
Քալլա-փաչա կամ թե բորշ է ամեն օրվա կերածըդ,
Սեռտուկ, պայլտո կամ թե չուխա է վըրայի հագածըդ —
Ողջը մին է. ծեսով չես տալ ազգիդ վընաս կամ օգուտ,
Տեղը մընա ազգությունը, այդ նաև վարձ չէ հոգուդ:
 
 
Թե դու հայ ես` հայությունդ պիտի հարգես անպատճառ,
Հայաստանը պիտի լինի հուսո աստըղ քեզ համար.
Օտարինը դու մի ատիլ, մի էլ սիրիլ կուրորեն,
Բայց դու հայի օգուտները միշտ վեր դասե ամենեն:
 
 
Արվեստ, ուսում, շըքեղարվեստ տարածե` հայ ազգի մեջ,
Բայց բընությամբ միշտ հեռացուր նորա մեջեն կրոնի վեճ.
Քեզ ի՞նչ շահ է, թե դու կասես` հոգին բըխել է հորից,
Կամ թե որդին հոգվով սրբով անսերմ ծընունդ է մորից…
 
 
Թող, սիրելի, այդ խընդիրքը, աչքըդ դարձուր դեպ հարավ,
Բյուր-բյուր հոգիք դու կըտեսնես կորած դորա պատճառով,
Բայց մինչ այսօր այդ խընդիրքը մընացել է անվըճիռ,
Թույլ խելքո՞վըդ աշխատում ես քակել անքակ այդ կընճիռ:
 
 
Սիրե՛ ազգըդ ոչ լոկ խոսքով, սիրե ինչպես քու անձը,
Նորա օգտին, թե պետք լինի, զոհե բոլոր քո գանձը.
Մի խնայիլ կյանքըդ անգամ, արյունըդ բեր նորան զոհ.
Ոչ այն հուսով, որ քու ազգը իսկույն լինի քեզնից գոհ:
 
 
Իստակ սերը չի պահանջում ամենևին տըրիտուր,
Թե տվածը ետ առնվի` դորան կասեն առուտուր.
Բայց վայ նոցա, որք անըզգա են յուր ազգի վիճակին,
Հազար անեծք նոցա վերա, էրնեկ շան պես սատակին:
 
 
Թե դու հայ ես` գիտե՞ս արդյոք` ով էր ազգիդ նախահայր,
Ո՞րտեղ, ո՞ր կողմ նա ընտրել էր ազգիս համար հայ աշխարհ.
Քանի՞ տարի անկախ մընաց հայը օտար ազգերից,
Ի՞նչ էր պատճառ, որ նա ընկավ իր առաջվա փառքերից:
 
 
Ո՞ւր ցըրվեցավ քու խեղճ հայը, ունի՞ այժըմ օգնական,
Կա՞ մի հընար, միջոց կամ հույս սորա կրկին նորոգման,
Թե կա հընար` դու պատրա՞ստ ես անձըդ ազգիդ զոհ անել,
Խիստ կըտըտանք, սաստիկ տանջանք, սով ու ծարավ միշտ տանել:
 
 
Դու պատրա՞ստ ես թողնել կայքըդ, ծնողք, եղբարք սիրական,
Սիրելվույդ տեղ կըրծքիդ սեղմել միշտ մահառիթ հըրացան.
Դու պատրա՞ստ ես անվախ երթալ թշնամիի սուրի դեմ,
Սարսափելի մահըդ տեսնել դու կարո՞ղ ես ծաղրադեմ:
 
 
Այդ ժամանակ քեզ Հայ կասեմ…
 
 
Բայց թե փորըդ տոլմաներից կամ փըլավից տըռաքի,
Հավատացի՛ր, ուտելովդ օգուտ չես բերիլ ազգի:
 

ԱՐԱՔՍԻ ԱՐՏԱՍՈՒՔԸ

Նվեր Գևորգ Քանանյանին

 
Մայր Արաքսի ափերով
Քայլամոլոր գընում եմ,
Հին-հին դարուց հիշատակ
Ալյաց մեջը պըտրում եմ:
 
 
Բայց նոքա միշտ հեղհեղուկ,
Պըղտոր ջրով եզերքին
Դարիվ-դարիվ խփելով
Փախչում էին լալագին:
 
 
– «Արա՛քս, ինչո՞ւ ձկանց հետ
Պար չես բռնում մանկական,
Դու դեռ ծովը չի հասած
Սըգավոր ես ինձ նըման:
 
 
Ինչո՞ւ արցունք ցայտում են
Քո սեգ, հըպարտ աչերից,
Ինչո՞ւ արագ փախչում ես
Այդ հարազատ ափերից:
 
 
Մի՛ պըղտորիլ հատակըդ,
Հանդարտ հոսե խայտալով,
Մանկությունը քու կարճ է,
Շուտ կը հասնիս դեպի ծով:
 
 
Վարդի թըփեր թող բըսնին
Քու հյուրընկալ ափի մոտ,
Սոխակները նոցա մեջ
Երգեն մինչև առավոտ:
 
 
Մըշտադալար ուռիներ
Սառ ծոցի մեջ քու ջըրին
Ճկուն ոստըն ու տերև
Թող թաց անեն տապ օրին:
 
 
Ափերիդ մոտ երգելու
Հովիվք թող գան համարձակ, —
Գառն ու ուլը քու վըճիտ
Ջուրը մըտնին միշտ արձակ»:
 
 
Մեջքը ուռցուց Արաքսը,
Փրփուր հանեց իր տակից,
Ամպի նման գոռալով
Էսպես խոսեց հատակից.
 
 
– Խիզա՛խ, անմի՛տ պատանի,
Նիրհըս ինչո՞ւ դարևոր
Վրդովում ես, նորոգում
Իմ ցավերը բյուրավոր:
 
 
Սիրելիի մահից ետ