Нимкакич^[1]

Маҥнайгы сүһүөх торума

Өбүгэлэри быһа охсуу (холуйуу)

Хаһан эрэ, ханна эрэ

Кыыл киһи икки ардынан

Ҥивэничэн өбүгэлэрдээх,

Иҥаричан төрүттээх

Өлө-өлө тиллибит,

Тимирэ-тимирэ күөрэйбит.

Ийэ буор дойдуларын,

Үөскээбит алаастарын

Быраҕан кэбиспиттэрэ

Быданнаабытын кэннэ,

Былдьаһыктаах үйэлэргэ

Үтүрүйтэрэн-үтүрүйтэрэн,

Үҥүүлээх батыйаҕа

Кэйдэрэн-кэйдэрэн,

Эвэскэн уус удьуордара

Хантан эрэ күөрэйтэрэ.

* * *

Үһүйээн, номох сураҕынан

Иһиллэр ээ киэҥник:

Соҕуруу дойду сылааһыгар,

Дьоллоох күн уотун анныгар,

Төгүрүк ыйдаах күөх уйгу

Лиҥкинэс мастарын быыһыгар,

Киэҥ истиэбин иэнигэр,

Оччолорго киэҥ сурахтаах

Эвэскэн судаарыстыбата

Туругуран ахан турбут,

Атыттары ымсыырпыт

Диэн номох баара эбитэ үһү.

* * *

Ол маннык эбитэ үһү:

Наһаа былыр Азияҕа

Гууннар биис уустарын

Бастакы сойууска Модэ —

Улахан деятель түмпүтэ.

Сүрүн уустар сүөһүлэнэн,

Сорох бараан мэччирэҥинэн

Биир күҥҥэ манна истиэпкэ,

Иккис күҥҥэ ол хайаҕа

Көһө сылдьан бытарыйар,

Мөлтөх да тэрээһин буоллар,

Киэҥ сири тилийэ сабардаабыт,

Модэ сойуус баара киэптээбит.

* * *

Бу судаарыстыба иһигэр

Эвэскэннэр эмиэ бааллара.

Ол иһин биис уустара,

Сэриигэ хотторбут биис буолан,

Гууннар кулуттарын курдук

Даан төлүүртэн куоппаттара,

Харахтарын өрө көрбөттөрө.

* * *

Ол эбиитигэр

Хас да үйэлэр усталарыгар

Гууннар баһылыктара Модэ

Хоту-соҕуруу походтары

Тэрийтиирэ, байаары.

Ол походтар дьалхааннара

Эвэскэннэр олохторун

Огдолутан барбыта.

Гууннар баһылыктарын иннигэр,

Жуаннар^[2] сирэйдэрин ортотугар

Эвэскэннэр аймахтарыныын

Кыыл курдук көстөллөрө.

Ол иһин кырыктаахтык:

– Сэрииһитэ бэрт кыыллар,

Ураһаларыгар баттыахха,

Талыахха, кыдыйыахха! – диэннэр,

Эвэскэн түһүлгэтин

Биир-биир кыдыйар буолтара.

* * *

Ити Эвэскэн биис тарҕаһан,

Сир устун барыах эбиттэр.

Онуоха

Үҥүү-батас күүһүнэн

Омуктарга кыайтаран,

Сир устун үүрүллэртэн,

Наматкан удьуора биир уол —

Сэрииһит хоһуун Чибдэбил

Эвен удьуорун түмпүтэ,

Биир сойууһу тэрийбитэ,

Ону Сяньби^[3] диэн ааттаабыта.

Ол биис уустарын ааттара

Төрүт түөрт бырааттыы эбиттэр:

Улахан уус – Эвэскэн,

Үгүс аймах – Намасхаан,

Кыахтаах – Увань Отласив,

Амартан симиэстээх – Орогон.

Ити ааттара үйэлэргэ

Омугун көрдөрө иҥпитэ.

Кинилэр ыаллар көс аймах

Жуан сойууһун тэриммиттэр.

Инньэ гынан чугаска

Кырыктаах ыал баар буолта.

* * *

Ол да буоллар ыаллаһан,

Сойуустар син олорбуттара.

Чибдэбил хоһуун уолаттара,

Кини көтөр кынаттара,

Аймахтары түмэллэрэ.

Биир талаанньыт киирдэҕинэ,

Бары саба түһэллэрэ.

Сяньби сойууһун көмүскүүллэрэ.

Кырдьыга,

Бастаан кинилэр күүстэрэ

Итиниэхэ эрэ сөп этэ.

* * *

Бары барыта төрүөттээх,

Куһаҕан хайаан да оҥоһуулаах.

Сөрөгө дьоно Орочоллор

Икки ыал ураһата

Быстах бултуу сырыттахтарына,

Жуан сэриитэ кэлэн,

Ньимси сотон барбыттар,

Сурт ураһатын эрэ хааллартар.

Ону кэлэн,

Орпут биир кыыс оҕо

Сөрэчэҕэ тыллаабытын

Чибдэбил истэ оҕуста.

* * *

Талаанньыт ыалдьыттыын

Өр ыаллаһар сатамматын

Чибдэбил кагана өйдөөбүтэ.

Туора сылдьар атаҕастабылыгар,

Сорго-муІҥа киириэн

Аны төрүт баҕарбатаҕа.

Ол иһин

Саа-саадах эрэ күүһүнэн

Утары кимэри ордорто.

* * *

Манна ыҥырсыы тыаһын,

Сэриигэ бэлэм түбүгүн

Жуан сойууһун каганата

Истэ охсубут этэ.

Кини дьонун түмэ тардан

Урут сэриилиир санаалааҕа.

* * *

Ол да үрдүнэн Чибдэбил

Жуан кагана хайаларыгар

Уруттаан тиийэ охсон,

Ох саатынан куһуйуон,

Үҥүүнэн өтөрүтэ түһүөн

Баҕаран, суһаллык тэриммитэ.

(Ол кэмҥэ Чибдэбил каган

Саталлаах сэрииһитинэн

Сураҕа киэҥник иһиллэрэ).

* * *

Хамначчыт Жуан хаанынан

Сааны-саадаҕы хааннаатылар;

Эйэҥкэ Ачурма удаҕан

(Оччолорго эр ойуун суоҕа)

Сэрииһиттэр суолларын

Алгыы охсон атаарда.

Чибдэбил хара быыһык

Саҕынньаҕын иһинэн

Икки хос атыыр тириитэ

Куйаҕын кэтэн кэбистэ.

* * *

Жуан хайатын быыһыгар,

Чибдэбил сэриитин тоһуйа,

Жуан каганата утары көрүстэ.

Дьалхааннаах элбэх сэриини

Манна түмпүт эбит этэ.

Кырыктаах кырыыс сирэ

Манан буолуон сөп диэн,

Сабаҕалаабыт курдуктара.

* * *

Хаһан Чибдэбил сэриитэ

Ойууру-тыаны сирэйдэниэҕин

Жуан каганата сэрэйбэтэҕэ.

Кини сэриитин түмэн

Иннигэр куйахтаммыта.

Ол кэмҥэ Чибдэбил сэриитэ

Инники күөҥҥэ дуона суох,

Ол оннугар өстөөх кэтэҕэр

Сүрүн күүһүн илдьэн,

Окко-маска саһыарта.

* * *

Кыргыһыы илдьитэ буолааччы

Икки өттүттэн тыҥ хатыыта

Барыта ньим барда.

Онуоха бэйэ бодотун көрүнүү,

Өйү-төйү булунуу

Суоһа-суодала тирээтэ,

Өлүү аана аһыллаары турара.

* * *

Дьэ кэллэ… Чибдэбил хаһыыта,

Батыйата күҥҥэ килбэҥнээтэ,

Үҥүүтэ кытта имэҥирдэ.

Ону кытта тэҥҥэ ох саалар

Өстөөххө ыалдьыттаатылар.

Жуан оннооҕор элбэх оҕо

Чибдэбил үрдүгэр кыырайда.

* * *

Инники күөннэр өлөрсөн

Ортолоон эрдэхтэринэ,

Чибдэбил хаһаас сэриилэрэ

Өстөөх кэтэх ойууруттан

Оннооҕор уон алдьархайдаахтык,

Өстөөҕөр саба түһэн,

Аҥаар уһугуттан имиттэ.

* * *

Дьэ манна баара:

Өрө-таҥнары эккирэтиһии,

Үрүө-түрүө сырсыакалаһыы,

Онно бааһыран ынчыктааһын.

Аппа-дьаппа быыһынан

Куотан эрээччи да элбээтэ,

Хойуу ойуур быыһыгар

Саһааччы да үксээтэ.

* * *

Жуан каган тиһэх күүһүн

Арҕаҕар саба баттаата.

Каган төбөтүн быһа баттаан

Чибдэбил бэлиэ астарда.

Кыайыы-хотуу бэлиэтин

Хааннаах илкэни туруортарда.

Онтон

Баайы-дуолу олоччу талаан,

Хотторбут хамначчыты үүрэн,

Чибдэбил суолун анаан биэрэн,

Кыайбыт аатын иҥэрэн,

Тыаһаан-ууһаан, хаҥкынаан,

Соруйан суос бэринэн

Дойдутугар тиийбитэ.

* * *

Мантан Чибдэбил баһылыктаах

Сяньби сойууһа улахан суостанна:

Оннооҕор тюрк-каганат

Эвэскэннэри өҥөлдьүйбэт,

Тула өттүнээҕи ыаллары

Аны сабдыҥнаабат буоллулар.

Төһө өр маннык буолуоҕун

Ким дьылҕалыах муҥай!

* * *

Чибдэбил син сүгүн олорбот,

Наҕыллык кырдьыан баҕарбат:

Тула өттүн көрүнүөн —

Походтары оҥортуон

Санаата кыдьыгыран барар,

Күүһүн-уоҕун түмэр.

* * *

Өр-өтөр тардыллан турбакка,

Поход Амары^[4] таҥнарда.

Бу киэҥ сир иэнигэр

Иччитэх курдук этэ.

Арай

Маньчжурия диэкиттэн кэлэн

Сүөһүлээх оронойдор

Олохсуйбут эбиттэр.

Кинилэр төрдүлэрэ

Эвэскэннэр удьуордара эбит.

Ол иһин Чибдэбил кагана

Бэйэтигэр холбообута

Уонна, тугу да тыыппакка

Төннөн бардар даҕаны,

Бу киэҥ Амар устун

Эвэскэннэри олохсутан,

Бултаах-астаах дойдуну

Баһылаабытынан барбыта.

* * *

Чибдэбил санаата син сиппэт:

Аны Лами^[5] обургу кытылын

Өҥөйтөлүөн баҕарар;

Маннык сүдү Ламига

Туохтар тоҕуоруйбуттарын,

Ойоҕостоһор ыал буолуон,

Кимнээх баалларын билиэн

Сүрдээҕин баҕарбыта.

* * *

Бу поход айана дохсуна,

Туох баарын тоҕо үктээн

Лами кытылын булбута.

Онно булчут уйгурдар

Биирдии бултана сылдьалларын

Селенга диэки кыйдаабыта.

Ох саа бастакы тыаһа

Эвэскэннэргэ уйгурдар

Үйэлээх өстөрүн тэрийтэ.

* * *

Чибдэбил бэйэтин дохсун күүһүгэр

Бигэ эрэллээх буолан,

Ол уйгур өс-сааһын

Төрүт да билэ сатаабатаҕа.

Кинилэр сирдэрин олоччу,

Баай хара тыаны ботуччу

Баһылаан ахан киирбитэ,

Сырыыта мэнээх хаалбата±а.

* * *

Хас да походтар дьалхааннара

Чибдэбил күүһүн ылбыттара.

Бүтэһик походун кэнниттэн

Улаханнык илистибитэ.

Кырдьардыын-ыарыылыын

Кыаҕын былдьатан испитэ.

Каган Чибдэбил бэйэтэ,

Кырдьар кырыыс кэлэн,

Түҥкүрэ кырдьыбыта.

Ол эбиитигэр ыарыыта

Сойууһун салайар кыаҕын

Букатыннаахтык эһэн,

Соҕурууттан, арҕааттан

Суоһуур өстөөх алдьархайтан

Эвэскэн аймаҕы көмүскүүр

Кыаҕын букатын сүтэртэ.

* * *

Оҕолоро алдьархай чугаһын

Бэркэ дьиксинэ көөртөрө:

Каган оннугар баһылык,

Сяньби сойууһу иилиир,

Хоһуун оннугар хоһуун,

Норуотун бииргэ түмэр

Эрэллээх тойон наадата.

Ону Чибдэбил аҕа аныыр

Киэҥ-дэлэй былаастааҕа.

* * *

Бу иирсээн дириҥэ суох,

Киэҥ айгыр улаҕата суох

Мөккүөн дуола буолуоҕун

Өйиндьэ туора түстэ,

Сяньби сойууһун үрэйээри сорунна.

Оччотооҕу дьиикэй дьон

Санаалара улахан хабыра

Маннааҕы иирсээҥҥэ тиэртэ.

Ол хайдах силистэммитин

Мин манна кэпсиим.

Сөрөгэ:

Аҕа баһылыкпыт,

Кырыйда диэн атаҕастаабаппын,

Быһыы-майгы күһэйдэ.

Эн истэн сэргии түс эрэ.

Биһи эмиэ соторунан

Жуаннар кэптэрин кэтиэхпит.

Ол иһин эрдэтинэ,

Эн оннугар бу сойууһу

Убайбыт баһылыыра

Төһө-хачча буолуо этэй?

Биһи хайдах буолабытый?

Хайдах көмүскэнэбитий?

Ону тобулар уолдьаста.

Кырдьаҕас Чибдэбил тойон

Халтаһатын тордуоҕунан

Өрө тардан атытта.

Уота өспөт хараҕынан

Сөрөгэни көрөн ылла.

Кэһиэхтээх куолаһынан

Саҥаран киирэн барда,

Тохтуу-тохтуу онолуйда.

Чибдэбил:

Сөбү этэҕин.

Барыта бүттэ манан.

Солуни убайыҥ арай

Соргулаах суолу тобулуо.

Сөрөгэ:

Күн аҕа баһылыкпыт,

Эн тугу тобуларгын,

Бырааттыылар биһи барыбыт

Күүтэбит туох дииргин.

Чибдэбил:

Истиэп иэнэ кыараабыт,

Бултуур да сир былдьаһыктаах.

Онон убайдаргын ыҥыр,

Сүбэлэһэр кэм да ыгым.

Кырдьан эмиэ буорайдым,

Бүтэр тиһэх күн тилиннэ.

Оо, хаарыан тэрийбит сойууһум

Үрэллиэх муҥа буолуо дуо?!

* * *

Итинник сорудах кэнниттэн

Олоруох бокуой кэлиэ дуо?!

Уучах кыыл тыынынан

Сүүрдэн эргийэ оҕустулар.

Уолаттар кэлэ охсоннор

Аҕаларын тула олордулар.

Кэһиилээх матаҕа тутан

Аҕаларыгар үҥүлүттүлэр.

Уонна кини тылын күүтэн

Аҥаһан аххан олордулар.

* * *

Чибдэбил:

Оҕолоруом, мин сотору

Үөһээ дойдуга барабын.

Холболоон бараҥҥыт ону

Үс тииккэ араҥастаарыҥ.

Бөҕө гына оҥорооруҥ,

Хараллар иэспин толорооруҥ!

* * *

Бары да хоп курдук:

Хараллар иэскин толоруохпут.

Биһигиттэн бардаххына

Хайдах ыал буоларбытын

Инникитин ыйыах этиҥ!

* * *

Чибдэбил:

Сяньби сойууһу тэрийэн

Аймахтары бииргэ түмтүбүт.

Ол үрдүнэн сорохторбут

Ыраах куотан барбыттара,

Нанахайдаах күрэммиттэрэ.

Кинилэри ситтэххитинэ

Урууларбыт дии санаарыҥ!

Ол оннугар Тюрк-каганат

Улаханнык кыаҕырда.

Кэннибититтэн кэнэйдээн

Сүгүн олордоро суох!

Дьэ, уолум Ньөлбуни нохоо,

Каган оннугар каган

Билиҥҥиттэн буолуоҥ буоллаҕа.

Итини бары истиҥ,

Барыгыт бас бэриниҥ!

Солуни:

Каган оннугар каган

Ньөлбуни буолара сөбө.

Оччоҕо сойууһу араҥаччылыыр,

Олоҕу инники түмэр

Баһылык оннугар тойон,

Аҕа анаммыта эскэн!

Өйиндьэ:

Күн аҕа баһылыкпыт,

Олоҕум салҕаннын диэммин

Үлүгэрбит өҥөйөөтүн

Үтүө, төрүт аҕабыттан

Өрүһүйэр суолу тобул диэн

Каган үс-бараа күлүккэр

Сүгүрүйбүтүм баара.

Дьэ, алаатыка, оҕолоор,

Олохпутун өрүһүйүө диэн,

Күнү-дьылы күөнтүөҕэ диэн,

Өй-санаа бүгүҥҥүлээҕин,

Дьаһалынан сарсыҥҥылааҕын

Булан-булан ордороҥҥун

Хаарыан күнү өһө±үрдэн,

Түҥнэри төлкөлөөтөҕүҥ!

Олорбуппут эрэ сыччах

Буолуо суоҕа дуо, аҕаа?

Ньөлбуни:

Харыс иннин көрбөккө

Кыччаҕар тугу диирий?

Улуу үрэхтэн уларыйан,

Туспа дойдуга тиийэн

Каган буолаары тиистэ дуо?

Хомуруйбут иэстэлгэр,

Ити баламат тылгар

Батас оонньуутун ыҥырдыаҥ?

Ээххин этитиэхпин санаан,

Быраатым диэммин тохтоотум.

Ньүдьү-балай эйигиттэн

Ас тахсыан көрбөппүн ээ.

Өйиндьэ:

Каган буолан өйүүргүн,

Түскэн олоҕу тускулуоххун

Ончу көрбөт буолуохпут,

Иҥсэҥ адьас кыайыа эбээт!

Сирэйбин кэрчиктэнэрбин

Отой туохха да уурбаппын.

Миэхэ суох үһү дуо батыйа?

Толлуо диигин дуо, адьарай?

Чибдэбил:

Мин аҕа курдук аҕаҕыт

Тиһэх тылбын этэбин:

Аны күөн көрсөн эрэҕит дуо?

Мин түмүк тылым маннык:

Иирсээҥҥитин көннөстүҥ!

Иирсээннээх эрилкэй мас курдук

Дьоҥҥо абааһы көрдөрүмэҥ!

Ону истибэт буолларгыт,

Өбүгэ дьүүлүн ылыаххыт.

Ньөлбуни:

Иирээни тардар килчэгэр

Тылын ылан көннөрдүн.

Үөҕүллүбүт мин буруйбун

Тугу да билбэккэ олордум.

Быраат убайы ытыктаабакка

Көмүрүө курдук эппитигэр

Ити күтүр иннин ылыҥ,

Өбүгэ дьүүлүн көрдөрүҥ!

Өйиндьэ:

Ньөлбуни күтүргэ

Баһылатыам эрэ суоҕа!

Өбүгэ дьүүлүнэн кыраныам,

Аҕаа, миигин күүһүлээмэ!

Чибдэбил:

Дьэ, уолум, эн иһит эрэ,

Биир силискэ үүммүт

Түөрт мас бииргэ эмэҕирэр.

Ону эрдэ араартаатахха,

Сонно үргүлдьү өлөр-хатар

Диэн ыччакка этиллэр.

Өбүгэ дьүүлэ кытаанах,

Күүһүлэниэхтээҕэр үүрүллүөҥ!

Ону өйдүүгүн дуо, адьарай?

Өйиндьэ:

Дьэ бу кынчарҕан кэнники

Сири кыаратар ини.

Ох саа кыырайан тиийбэт

Сиригэр дьүгэлийбит ордук.

Чибдэбил:

Хаан уруугуттан тэскилээн

Син кырыыска бараҕын!

Үйэлээх сааскар удьуоргун

Харахтаабат гына андаҕай!

Ол өбүгэҥ бастакы дьүүлэ.

* * *

Мас эмэгэт иннигэр

Өйиндьэ андаҕайар.

Барыларын иннилэригэр

Өйиндьэ тыла өрөлөһөр:

Өйиндьэ:

Ньөлбуни каган түөһүгэр

Сүгүрүйүөм кэриэтин

Дьоммуттан арахсан быралыйыам,

Ыт курдук киэр үүрүллүөм!

Ийэлээх аҕаттан арахсар

Ыараханын да иннигэр

Уол оҕо санаата биир —

Ол кэриэтэ буруйум иһин

Абааһы аймах аргыстаныам.

* * *

Өйиндьэ өбүгэ дьүүлүн

Күтүр киҥигэр ыллаҕа.

Аҕа-ийэ кэриэһэ диэни

Төрүт билбэккэ бардаҕа.

Орочон дьоҕус аймаҕын

Хаан уруутуттан араардаҕа,

Ахтыһыы-ытаһыы муҥун

Бастакы бу биллэҕэ.

* * *

Нанахай диэн убайдара

Урут Амары таҥнарта.

Ол амыдай туохтан оннук

Дьүгэлийтин билбэппин.

Кини кур суолун суоллаары

Өйиндьэ соруммут этэ.

Икки улахан удьуор

Туора хааман биэрдэ±э.

* * *

Ити кэнниттэн сотору

Каганнар каганнара тэгмэр

Аатын ылбыт аҕа Чибдэбил

Таҥараҕа барбыт диэн аатырда.

Холботун үс салаалаах

Адам тииккэ ыйаатылар.

Уолаттар аҕаларын

Кэриэстээн андаҕайдылар.

* * *

Удьуору бүтүн хаалларарга,

Бииргэ ханыыны түмэргэ,

Туора ыал күһэлтиттэн,

Бүтүн хаалар туһуттан

Ыраах дьаадьыйан биэрэн,

Бүччүм сири булан баран,

Олохсуйарга баҕардылар.

Ньөлбуни баһылык буолла,

Каган титулун ылла,

Саатын-саадаҕын иилиннэ,

Дойдутун үстэ эргийдэ.

* * *

Кинилэр эрэйдээхтэр

Быстан-ойдон тиийэн,

Амар Сэрэндьэтин,

Эгдьэн^[6] нам Сэлэнгэтин,

Лами күөл кытылын,

Өлэньэ Босагандьатын

Сир-дойду оҥостоннор,

Хара тыатыгар бултааннар,

Далай уутугар балыктааннар

Киһи-хара буолбуттара.

Оччоҕо эрэ

Өстөөх күөнүн утары

Үҥүү-батас көрсөр кыахтааҕа.

Ол күүһүн өҥө оҥостон,

Хас да үйэлэргэ өнүйэн,

Тигинээн олорбуттара.

* * *

Хайа танмаритын курдук

Хойуу ной буруолаах,

Халаан уутунуу күүстээх,

Эрчим, хоһуун дьонноох

Эвэскэн аймах удьуора,

Бэһэл эвен аатыран,

Увань хаана, «дьиҥнээх киһи»,

Тоҕуоруйан олорбуттара.

* * *

Кинилэр чугас ыаллара

Сүрдээх быһый кижи,

Билигин мөлтөөтөр даҕаны,

Сэрииһит удьуор бүрээт,

Бэрт үгүс дарбаан тыастаах

Курикэн омук баара,

Ханна эрэ кыргыс диэн

Атастар бааллара үһү.

* * *

Манна кэлэн эвэскэннэр

Сорох ыаллары кытары

Кырыктаах кыр өстөөҕө,

Сорох аймахтардыын

Уруулуу курдук эйэлээҕэ.

Кинилэр үтүө үгэстэрин

Кыра кыралаан ылбыттара,

Бэйэ сорох абыычайдарын

Атыттарга бэрсибиттэрэ.

* * *

Оо, бу удьуор тыынын салҕаан

Дьиҥнээхтик киһитиппит

Табаларынан көспүттэрэ,

Таба ииттэн дьарыгыртара.

Көлөлөөх омук аатыран

Эвен Сибиири тунуйбут,

Истиэп устунан сэмсээбит,

Хоту-соҕуруу тиийтэлээбит.

Оҕо төрүүр

Сяньби сойууһун тобоҕун

Ньөлбуни каганкан сирдиир.

Үс аҕа ууһун биир-биир

Бөлөхтөөннөр өйөннүлэр.

Тэйдэр тэйэн, бардар баран,

Тюрк-каган судаарыстыбаттан

Быдан ыраах күрэннилэр.

Күннэтэ үтүрүллүүттэн,

Быһыта хадьырыллыыттан

Быстах эрэ уоскуйдулар.

* * *

Мантан ыла сыал-сорук

Дуоннаах син уларыйбатах.

Тыыннаах буолар иннигэр,

Булду бултуур туһугар

Киэҥ сири тилийэ сүүрүөххэ,

Иҥиир-күүс эрчимин

Харса суох туттуохха.

Күн ахсын ол оннук этэ.

* * *

Наматкан удьуор ыччата

Ньөлбуни диэн аҕалаах,

Буркан диэн ийэлээх

Бэһэ эвен наматканнар,

Элбэх хаан аймахтардаах,

Кинилэр эрэ дэтэннэр,

Баһылык удьуор сураҕыран,

Бу дойдуга олорбуттара.

* * *

Онно

Хотун Буркан дьонугар

Кистээн үөрдэр кэһиилээх.

Кини дьолуота сотору

Уолу төрөтөн дьоллуохтаах.

Оччоҕо үөрэн

Хара тыата дьигиһийиэ,

Далай уута долгуннуруо,

Ойууртан кыыллара кыҥыа,

Үрдүттэн көтөрө өҥөйүө.

* * *

Оҕо төрүүр – киһи төрүүр.

Дарбаана суох буолуохтаах.

Көтөҕөөччү эмээхсин

Соҕотоҕун алгыахтаах.

Оҕо төрүү соруммутунан

Суукка иһинэн төрүөхтээх.

Малааһыннаах үөрүүтэ

Номнуо буолбут буолуохтаах.

* * *

Ийэ Буркан хоһулайан

Үһүс хонугар төрөттө.

Уол оҕо одьунааһын,

Мөхпүтүнэн кэлээччи,

Хайалар төбөлөрүн

Логлорута хаһыытааччы,

Үстээх үөҥэс сарыытын

Хайыта тэбиэлээччи

Оҕо дэнэр аарыматын.

* * *

Маннык сүдү сонуну,

Кырдьык сөҕүмэр быһыыны

Үөһээ халлаан диэкиттэн,

Олох дьолун түстээччиттэн

Таҥнары өҥөйөн көрдүлэр,

Ханнык оҕо төрөөбүтүн

Билгэлээн көрөн бардылар,

Уолу бэлиэҕэ ыллылар.

* * *

Маны көрөн Орто дойду

Аймах дьоно мустаннар,

Үҥүүлэрин ууналаатылар,

Үөрэ-көтө айхаллаатылар,

«Алике! Алике!» – диэтилэр.

Ону билэн аллараттан

Өксүөннээх тыал түстэ,

Этиҥнээх ардах кутта.

Ариҥка оҕонньор өҥөйөн

Тылын салбанан барда,

Ынчык бөҕөтүн түһэрдэ.

* * *

Дьэ онтон эһэтэ,

Дууһата хомойуоҕа диэн,

Муннугар силиинэн бистэ,

Хоһуун буоллун диэн эбэтэ

Муустаах тымныы уунан сууйда.

Алгыс үтүөтүн алҕааннар,

Инникитин түстээтилэр,

Малааһыны тэрийэннэр,

Дьону-сэргэни үөртүлэр.

* * *

Үөрүү-көтүү ортотугар

Кырдьаҕастар сылыктааннар

Оҕо хоһууна чинчилиннэ,

Дьүлнэкун диэн аат бэрилиннэ.

Такымын иҥиирин көрөн:

«Аҕатын эрэ туйаҕын

Хатарыах оҕо», – дэстилэр.

Мантан ыла кинини

Им-дьимкээн ииттилэр,

Күҥҥэ да көрдөрбөттүү

Күндүтүк туттулар.

* * *

Күөх оттуу үүнэр оҕобут,

Баардаах баара өтөн, уолбут:

Үстээҕэр үчэһэ үрдүгэр,

Биэстээҕэр эһэҕэ киирэр,

Тоҕустаах лөкөйү соһор.

Онтон ыла аҕата куруук,

Бэйэтин тэҥнээҕин курдук,

Уолун эрчийэр идэлээх.

Атаҕар чэҥкээйилээх

Хайаны өрө сүүрдэрэ,

Уоттаах чоҕунан быраҕан

Аһырык оҥороро,

Кэнниттэн ыппыт оҕун

Тиҥилэҕинэн хаптарара.

Онтон ыла уоллара

Аһырык чинчилэннэ,

Туоллан киһи ахан буолла.

Тыаҕа бултана сүүрэр:

Муостаах күтэрэттэри

Муостарыттан сыһан таһар,

Күтүр киҥнээх адьарайдары

Сабырҕахтарыттан сыһар.

Кэргэннэнии

Уол дьүһүнэ

Симиллибиттии лаппаҕар,

Бодолоох эбит Дьүлнэкун:

Дараҕар кэтит сарыннаах,

Маҥан төгүрүк сирэйдээх,

Хара өрүү баттахтаах,

Буут эти уурталаабыттыы

Лоппоруспут быччыҥнардаах,

Дүлүҥ саҕа сотолордоох —

Чахчы бухатыыр көрүҥнээх,

Киһи киэнэ модьута эбит.

* * *

Тоҕуһуттан сэрииһит дьонун (хөнэллэрин)

Бэйэтин тула хомунна,

Эрчим хорсун походтарга

Бааттаах аата ааттанна.

Киһи буолар кэскили

Тэринэр кэмэ уолдьаста.

Ол гынан баран, доҕоттор,

Дьээбэ киһи дьээбэтик

Кэргэҥҥэ тиксибит эбит.

Дьэ ону анаан иһит.

Дьэ маннык диэн мин кэпсиим.

Сырыы киһи ибэдьитэ,

Булчут киһи томадьыта,

Биир сиргэ олоруо дуо,

Түбүнэрин тохтотуо дуо?

Ол сылдьан ийэтигэр этэр:

Дьүлнэкун:

Ийэ, сарсын ыраах барабын,