[Զ]
Պատասխանի տեառն Պետրոսի կաթողիկոսին Հայոց մխիթարական թղթին:

Զլուսափայլութեան քո ճառագայթարձակ ծագումն ըստ արեգակնային մշտապայծառ վսամական զարդուն, որ ոչ կամելով ուրեք զստուերանալն, կամ զծմակացեալ նսեմութիւն ուրեք զետեղել, եւ որ ոչ միայն ըստ բնութեան զհեղումն մաքրափայլ լուսոյն ի մեզ արձակէ, զոր յարփւոյ անտի ըստանձնեալ թորեցուցանէ, ոչ շատացեալ այսմ, ցանգ յածաչու խոնջմամբ շրջաբերի զիւրն առատացուցանել արփիափայլութեան շնորհս, այսբար քոյդ լուսափայլութեան, մատակարարութիւն անդուլ եւ անյագաբար ոչ դանդաղի, որք ընդ քոյդ եմք արժանացեալ հովուական պարու հօտ, մնալ ումեք խաւարչտին եւ նսեմացեալ, այլ քումդ հաղորդաբար կամիս կցորդութիւն ամբիծս եւ անախտացեալս եւ զգաստացեալ: Վասն որոյ ստուգապէս գլուխ ելոյ զգօն եւ հանճարեղ մակացութեան պարառաբար զբոլորս անդամս խոկաս անխեղկեալս եւ անխօթացեալս մանաւանդ եթէ անյոգնամանական որակութեանց ոչ ստորակայեալս: Եւ զայսոսիկ զի՞նչ արդեօք ի մէնջ գոհացողականս պարտիմք բարեբանութիւն Աստուծոյ այնմ, որ զքեզ մեզ հայր եւ բժիշկ, որով Յիսուս ոչ անտեղի համարիւր այսմ հաւանել տարացուցի. բայց թուի ինձ քոյդ պետութեան կարողութիւն առաւել քան զբոլորս նախախնամութիւն, որ գրէթէ յամենայնի վերարծարծիչ ըստ իւրաքանչիւր կարեկցութեան շնորհս մեզ առատապարգեւ բնաւիցս ընձեռէ. զոր աղօթեմք հանդերձ պաղատանօք երկարաձիգ պարգեւել զքեզ մեզ ընդ երկայն աւուրս:

Գրեալ էր ի քոյդ աստուածային տառի սակս իմոյ մանկանն մխիթարական եւ զովացուցիչ բան: Բիւրապատիկ շնորհս եւ պտուղ ծննդոց իմոյ աճելութեան եւ առոգութեան զայս համարիմք, զի թէպէտեւ մանուկն իմ յառաջադէմ եւ բարգաւաճեալ ծաղկէր յիւրն համանուն նմանակի հայկեանն շառաւիղ եւ մեծագունին հասեալ պատուոյ, մինչ տակաւին ի տարերս էր անթիպատութեանն նպաստկութեան, սակայն գոհանամք զԱստուծոյ, զի կուսական բրաբիոնաւն ի վերին հասեալ հայրենի, անմեղական անպարտութեամբ, զմկրտութեան օծումն անշաղախ յիւրն թագաւոր տարեալ զկնիքն անապական գանձո'ւն, եւ զհօրն ժառանգեաց բնակ. այժմ ի նա զՍտեփաննոսին տեսանեմք ուղղապէս իրողութիւն, զի զփակեալն նախահօրն Ադամայ բանայր. եւ մանուկն իմ զիմն փակեալ եւ զկորուսեալ թերեւս ժառանգէ. զի մի' բնաւին զրկեալք սերիւ եւ տեսակաւ լիցիմք պակասեալ. այս ոչ պատուհաս, այլ ողորմութիւն ներողութեանն Աստուծոյ. զի պատուհաս պատժի զայն էր ինձ իմանալ, եթէ շաղախեալ ի մեղկեալ դուզնաքեայ կենցաղումս էր, եւ այնպէս փոխիւր առաջի իմ, զի զրկիցէ զիս եւ զրկեալ զնա. այժմ ոչ զրկեալ իմ եւ ոչ նա. երանելի ես եւ երիցս երանելի նա: Օրհնութիւն Տեառն, գոհութիւն, բարեբանութիւն, եւ եղիցի օրհնեալ յաւիտեան: Եւ աղաչեմք միայն զներողութիւն մարդասիրութեան նորա, որ ի վեր է քան զմերս մտածութիւն, զի զմնացեալքս պահեսցէ կենդանի եւ անշաղախ, եւ հայրենի աւանդութեամբն առ Աստուած զաճելն եւ զժառանգելն ընկալցին եւ ոչ յիշատակ չարեաց, այլ մանաւանդ բարեաց աղօթիւք սուրբ Լուսաւորչին եւ փոխանիդ Յիսուսի. ողջ լե'ր:

[Է]
Առ Տ. Պետրոս կաթողիկոս:

Զգիր տարակուսանաց, որ յանտրամախոհէ անտի եհաս քեզ պատահումն արտալածական տարագրութեան ի քոյն սեփականէ, ի վեր քան զհիացումն ոչ միայն ինձ հասանէ, կարծեմ, աղէտ, այլ եւ յոքնական բոլոր մարդկութեանս, գրէ եթէ զարմանս եւ սարսափելի մտածութիւն, որ այնքան անյագաբար յածի անխորհրդավարժն այն թափառեալ ի խոյզ ելեալ խնդրէ միշտ զկործանումն իւր եւ այն ըստ հոգւոյ եւ մարմնոյ. որ եւ անձկացեալ ըղձայ տենչանօք միշտ զմնացեալսն չարին գործել եւ զպակասեալն ինքեան իբրու տուգանս իմն վարկանի գոլ. եւ զի վատթարիցն իւղագլխութեան անհանճար մտածութեամբ զվեհագոյնսն գրէ ի կենցաղումս զչարութեան խոկալ վարս, իսկ ի բարիսն ծոյլ իմն եւ զնուազականսն հազիւ հազ առնել երբեմն դանդաղի. քանզի մեղկասէր ծուլիցն հանդիսանալ հեղգութիւն է գովեստ. իբրու ասէ Սաբեղաս սակս Ատտինոսի, որ փոխանակ մրցական պատերազմին ըղձայր ասելով. Ո՞ ոք ի կենցաղումս տայր ինձ միայն զննջելն եւ զխորտկօք շատանալն. սակս որոյ ասէ Պոլէպոնոս, եթէ անտրամախոհն Ատտինոս ոչ զինքեան խնդրէր բարձրութիւն, այլ զբացանցականսն խոկայր բարձրացուցանել. զոր եւ մեր Մովսէս յիւրում մատենագրութեանն յայտ առնէ զայսոսիկ վասն ուրումն այսպիսւոյ խոկացողի: Բայց զի՞նչ ինձ փոյթ յայսոսիկ օրինակ ի մէջ առնլով, զորս բիւրս յայսպիսի արացոյց բերել դիւրին է. բայց այսպիսում առն վատշուէր, կարծեմ, եթէ ոք հռետորաբար կամեսցի ըստ արժանն հակաճառութիւն ինչ պարսաւան, յաղթեսցի. զի ոչ ոք արժանապէս յայսպիսի ալիս հասեալ, խակութեան անտիական մտածութիւնս կարասցէ չափաբերական ինչ տաղիւք եւ կամ կարկատուն բանիւք առասանել. քանզի մակաւասար բոլոր մտածութեան եղկելի իմն միշտ խոկայ զկորստեանն շաւիղս յաճախապէս ընթանալ, մոռացեալ ուրեմն զքրիստոսական կրօնիցն աւետարանական եւ կենսատու բարբառն, եւ զընդքոյդ հովանեաւ սաղարթանալն, եւ աստուածավայելուչ եւ վսամական լուսափայլ վարդապետութեանն ծաղկել. բայց ուրեմն կամաւ խորշակահար եղեալ խամրեցաւ եւ ի ծուլութենէ վարուց մեղկեալ ի տղմատիպ կենցաղումս անօթ կամեցաւ գոլ արկածից չարին. այն, որ նախուստն պատճառն է ամենայն չարութեանն, եւ հակառակ բարոյական առաքինութեան նիւթել յառաջնումն, եւ որ այնմ հետեւին:

Բայց զի՞նչ արդեօք ի վերայ այսր ամենայնի գողութեան եւ աւազակութեան զրպարտութիւն կամ այսպիսումն կարծիս կասկածանած յաւէտ անպատկառաբար ի վերայ կարկատել. ո՞չ զինքեան իսկ հայր առնէ պատճառ չարութեան, եւ այն իբրու զքեզ ծայրացեալդ ամենայն առաքինութեանց եւ բարեպաշտութեան բարգաւաճեալ. որ եւ հաւանիմ իսկ ասել եթէ ամենայն վարուք եւ խաչազգեաց կրօնիւք Յիսուսի այրականին սերտութեանն նմանեալ. որ եւ փոխան իսկ վարկանիմ եւ նման աննմանիցն: Զիա՞րդ ոչ սարսափէր դնել յերկինս զբերան իւր. զմտաւ ածեմ այժմ զսրբոյ եւ զաստուածային քահանայապետին, որ յաղագս սրբոյ աւետարանչին Յօհաննու հալածանաց եւ կապանած նորա մխիթարական բանս, եւ որք այնմ հետեւին:

Եւ սակս քեզ ուրախութիւն է ինձ այսպիսում պատահել փորձութեանց. եւ լուիցես զասացեալսն ի Հիպոկրատեայ եւ յայլում վայրի ի Պղատոնէ եւ ի Պիւթագորեայ, զոր Նիկոմաքոս գրէ վասն արքային փորձութեանցն առ Պանիմաքոս ոմն, որ ի տիւռռենացւոցն դուժիցն աւարիւր, եւ ի կապարանի բազմամեալ ի յիւրոյն որդւոյ եղբօր, Պամփիւլոսն կոչեցեալ, կամ Հռոփոսին, եւ որ յայնմ ճեմարանին զփորձութիւնսն խնդրէին. ի վերայ եկեալ Եւպռիւրիդեայ, որ հաւանիւր զինքն կոփչօքն խորտակել, եւ պարկ զմարմինն անուանէր, կամ զԹիովնա, որ մեռանիլ յանձն առնոյր ի Սիկիլիացւոց բռնաւորէն սակս մեծ ոլռանցն ոչ ուտելոյ, եւ միւս Տիւռիոնին ոչ յայտ առնելոյ, եւ Սոկրատայ մեռանելն անիրաւաբար, կամ վաճառելն Պղատնի, եւ որք այսմ շարամանեալ նախասացեալքն քան զմեզ:

Ապա որքա~ն, որ զկնի Յիսուսի աստուածպետականին լուսափայլութեան հանդիպեալք եւ կենսատու աստուածավայելուչ նորայն հետեւեալ խաչին. ո՞ ոք զյուսացեալսն ի նա կարող գոյ տրտմեցուցանել երբէք, որք ոչ յայսմ կենցաղումս հաւանեցան ինչ փառաց հետեւել, այլ որպէս ուղէգնաց ոք ուշ եդեալ առ որ հանդերձեալն է յայնմ վաղվաղակի հասանել նաւահանգիստ. եւ այս այսքան:

Բայց եղկելի ինձ թուի գոլ անհանճարն այն, որ ոչ վայելել կամեցաւ ի քոյդ երանաւէտ բարութեանցդ, եւ ոչ արժանացաւ աստուածեղէն օրհնութեանցդ, եւ մաքուր եւ սրբազան ողջունի աջոյդ, եւ կուսական ծաղկեալ ծայրագոյն ալեացդ համբուրման. զոր աղաչեմ զքոյդ աստուածեղէն հեզութիւնդ, ներելով համբերել, եւ մի' ինչ ի հակառակացն ընդդէմ նորա բարբառել ինչ, այլ խնդրել ի Ներողէն զդարձ այսպիսւոյ եւ զպահպանութիւն, յիշելով զԿարպոսին որ ի Կրիտէ, զի մի' ի յաւիտենական կորստեանն խրատեսցի, այլ ողորմութեան հանդիպեսցի եւ փոխանիդ իւր. ողջ լե'ր:

[Ը]
Առ Տ. Պետրոս կաթողիկոս:

Զներմակամտածական տրամախոհութեան տիրապէս յաւէտ քո բոլորն հարց ծայրագոյն աստուածեղէն մատին մակագրեալ տառ վերծանեայ սակս անիծելոյն այն նորոյ Կայէնի, եւ միւսոյ աշտարակաշինողի եւ սոդոմայեցւոյ, կամ Յանիսի եւ Ակիտոփելի, Գէեզի եւ որ զկնի սոցունց Յուդայի. վասն զի եւ սա զհոգին երբեմն ընկալեալ եւ նշանս եւ արուեստս յաստուածային զօրութենէն սմա տուեալ, այլ թէպէտեւ զվարդապետն ցուցանէր եւ զտեղին յայտ առնէր եւ համբուրէր, այլ ոչ յաստուածային ամբիծ եւ անարատ Որդին Աստուծոյ համարձակէր բարբառել անպատշաճագոյն: Իսկ սա ճշմարտութեանն հակամիտօղ եւ ուրացօղ Հոգւոյն Սրբոյ առաւել մերկանայր զքահանայական պատուոյն շնորհս, ապերախտ, ապիրատ, յանդգնագոյն, լկտի եւ անամօթ, վաւաշ, բորբորիտոն եւ շամբուշ, բարբառով եդեալ յերկինս զբերան եւ զլեզու իւր յածեալ ընդ երկիր, ոչ բաւական համարիւր խորթն եւ հովիչդ կաթուղիկէ, եկեղեցւոյ զիւրն չարեաց ծառայութիւն եւ զմոլութիւն ամահութեան դժնի իւրոյն անտեղի գործառնութեանն: Վաղ ուրեմն ծանեար, ծայրագոյնդ գլո'ւխ, զայսպիսւոյ հիւանդութիւն, եւ զխեղումն անդամոց եւ զանբուժելի առանց ամենայն հնարից հատեր սրով Հոգւոյն այն, որ ի վեր է քան զամենայն սուր երկսայրի: Որ ոչ համարեցաւ բաւական զիւրոյն յաւէժ չարութեան անչափութիւն, մեղկումն եւ տղմատիպ ստորաքարշումն. եւ զի հիքութեան հաւանութիւն ախտամոլի անմաքուր խողխողօղն հովիւ, որ բոլորն պարառու եղեալ չարեաց, այլ յԱստուած արկանէ ձեռն, եւ լեզու հրացեալ եւ մխեալ կայծակամբք կաղնեաց: Զայսոսիկ գործէ, տէ'ր իմ, տգիտութեանն հաւանութիւն. քանզի ամենայն տգիտութիւն զյանդգնութիւն գործէ եւ ծուլութիւն զմեղս. վասն որոյ խնդրէ ի մէնջ աստուածային պատգամքն այսպէս. Քննեցէ'ք զգիրս եւ գտէք զիս, եւ Հարցջի'ր դու ընդ հարս քո եւ ասասցեն ծերք քո: Եւ ո՞ արդեօք ծեր կամ հնագոյն քան զգիրս սուրբս եւ աստուածաշունչս. վասն զի յայնժամ ոչ գոյր գիրս, այլ միայն հարցն եւ ծերեցն պարտ էր հաւանել զրուցատրութեան. բայց եւ Դաւթեայ պարտ է մեզ հաւանել. Պատուիրանք Տեառն լոյս են եւ լոյս տան աչաց. եւ յայնմանէ երկիւղ Տեառն սուրբ եւ մնայ յաւիտեան, եւ այնու մերձենալ առ Աստուած բարի է եւ դնել առ Տէր զյոյս իւր. իսկ որք հեռի արարին զանձինս իւրեանց ի Տեառնէ, կորիցեն, սատակեսցին, պակասեսցին ոյք ապստամբք եղեն:

Թուի ինձ եթէ եղկելիս այս նոր նեռն եւ ոչ զսաղմոսսն էր բնաւ երգեալ. եւ եթէ ի հարկէ երգեալ երբէք էր, ոչ ի միտ առեալ էր սորա, եթէ ոչ ի ճանապարհս ամբիծ գնացեալ էր. վասն զի, եթէ որ խօսէր գաղտ զընկերէ իւրմէ, ի բաց հալածել հրամայեալ էր, որչա~փ զՏեառնէ եւ զԱստուծոյ իւրմէ. եւ եթէ որ հայհոյէ զիշխան ժողովրդեան, մահու մեռանել, որչա~փ որ մակաւասար պետականութեան եկեղեցւոյ. եւ եթէ որ երդնու ընկերի իւրում, նմա յանգաւոր է չլինել ի խորանին, ապա որ ստէ Աստուծոյ եւ փոխանի նորա, որչա~փ հեռագոյն եւ տարագիր ի խորանէն նմա լինել պարտ է: Ի սնափառութենէ եւ յաչաղութենէ կորնչէր ժպիրհն այն Աքիտոփէլ, ի ծուլութենէ եւ յագահութենէ արծաթասիրութեամբ եղկելին եւ կծծին Յուդայ, ի գողութենէ եւ ի ստութենէ պատառիւր Անանիա. բայց սա, որ այժմ լուծեալ կործանեցաւ ոչ ի միոյ պատճառէ եւ ոչ յերկուց եւ ոչ յերից, այլ յոքունց` ի ծուլութենէ, ի տգիտութենէ, յանամօթութենէ, յարծաթասիրութենէ, ի պոռնկութենէ, ի վաւաշ ցանկութեանց, ի քսութենէ, ի հակառակութենէ, յագահութեանց, յորկորստութենէ, ի սնափառութենէ, մոլի անզգամն, խռովիչ, անագորոյն, ապերախտ, գող, կծծի, տիրատեացն, լեզուանին, զոր Դաւիթ անէծ:

Конец ознакомительного фрагмента.