– Суумкаларбын илдьэ хаалла дии. Гаражка сыл-дьан баран киирэр үһү.

– Ама эн соһо сылдьыаҥ дуо. Туох иһин эр киһилэниэхпитий, доҕор. Чэ, суун-тараан, чэйдиэх-пит. Маамаҥ бырааһынньыктааҕы менюта манна көһөн кэллэ. Сибилигин телефоннуу сырытта, тэһий-бэтэх быһыылаах.

Сотору Людмила Дорофеевна кэргэнэ Игнат Иванович икки улахан суумканы сыһан-соһон, аҕылаан-мэҥилээн киирэн кэллэ.

– Эчи ыарахан да маллар, доҕор. Кыргыттар таһа-ҕастара өрүү элбэх буолар. Оттон Антоша спортивнай суумканы сүгэ-сүгэ барар-кэлэр дии, – Игнат Иванович көлөһүнүн туора сотто-сотто куукунаҕа уу иһэ тиэтэйдэ.

– Бу айылаах мааны кыыс баайа-дуола буоллаҕа. Рабкооп хотунун оҕотун отунан-маһынан оҥорбоккун. Игнат Иванович, чэ, сууна оҕус. Оҕобут төрөөбүт күнэ. Өссө билигин тыбыс-тымныы шампанскай иһиэхпит, – Людмила Дорофеевна суумкалар быылларын сото-сото хос диэки илдьитэлээтэ.

Остуолга олорон күө-дьаа кэпсэтэ-кэпсэтэ чэй-дээн бардылар. Людмила Дорофеевна дойдутун дьо-нун, аймахтарын сураһар. Лилия билэрэ да аҕыйах эбит. Игнат Иванович бэйэтэ да кэмчи саҥалаах-иҥэлээх киһи быһыылаах, саҥа күтүөт буолбут киһи билэрэ да аҕыйах буоллаҕа, оччо кыттыспат. Сэргээн иһиллээн олорор, сөп-сөп тыл кыбытан ылар. Сотору саалатыгар барда.

– Дьахтар киһиэхэ олус кэскилэ суох идэни тал-быккын. Оҕолоннуҥ да тохтууруҥ буолуо дии, үҥкүү-лээн куйаара сылдьыаҥ дуо, – Людмила Дорофеевна Лилия культурнай-сырдатар училищеҕа үҥкүү идэти-гэр туттарсар былааннааҕын соччо сэргээбэтин биллэрдэ.

– Эс, эдьиэй, ол кэргэн тахса охсор үһүбүн дуо. Сылдьа түһэр былааннаахпын. Эдэр сааспын төһө кыалларынан уһатыам ээ!

– Олус уһатар эмиэ куттала баар. Миигин, эдьиий-гин, көр даҕаны, сааһыран баран өйдөнөн олоҕу билэ сатыыбын. Кэмигэр, эрдэ дьаһаммытым буоллар оҕо уруу да баар буолуо этэ. Ханна баар тапталларын кэтээн олорбутум буолла?

– Таптал баар, эдьиэй! Киинэҕэ, кинигэҕэ сымы-йаны көрдөрбөттөр.

– Эчи, романтичнайгын. Эдэриҥ бэрт буоллаҕа-а. Чэ, үөрэххэ киирэриҥ туһугар, – Людмила Доро-феевна шампанскайдаах бакаалын өрө көтөхтө.

Людмила Дорофеевна, бэйэтэ эдэригэр олоҕун оҥостубакка оҕоломмотох буолан, балтын оҕолорун олус күндүтүк саныыр, бэрт кыраларыттан тэбис-тэҥҥэ бэрийсэр. Урут сайын уоппуската буоллар эрэ тыаҕа баран сайылаан, бырааттарын, балтын кытта бодьуустаһан астынан ахан төннөрө. Сыл – хонук. Аҕалара төһө да быраҕан бардар, Валя өһөс, туруу дьахтар буолан, оҕолорун атахтарыгар туруортаан эрэр. Уолаттар этэҥҥэ улаатан, дьиэ иһинэн-таһынан барыны бары кыайа тутар дьон буолан, ийэлэрин абыраабыттарыттан Людмила сэмээр үөрэр. Лилия аҕатын курдук көнө уҥуохтаах-арҕастаах, киһи хараҕар быраҕыллар кынталдьыйбыт бэйэлээх буола улааппыт. Сирэйинэн эмиэ аҕатыгар дылы сырдык. Ол оннугар уолаттар ийэлэрин хаанын батан хара барааннар, орто уҥуохтаахтар.

– Лилька, чэ билигин утуйан сынньан. Сарсын докумуоҥҥун туттара иккиэн барыахпыт. Хоскун бэлэмнээбитим, телевизор кытта баар.

– Эдьиэй, оттон эһиги саалаҕа таҕыстыгыт дуо?

– Оннук буолумуна икки киһи. Кыра хоско бап-паппыт. Итиитэ бэрт, аанньа да утуйбат буола сылдьабыт. Наһаа куйаарда, кыратык да ардахтаан сөрүүкэтэ түспэт ээ.

– Ээ, арба, маама эйиэхэ сээкэйи ыыппыта, – Лилия ийэтэ ыыппыт бакыат суумкатын эдьиийигэр туттаран кэбистэ.

Үчүгэйиэн куоракка кэлбитэ! Дьэ, итиэннэ Сарда-ҥаҕа төннөн да бэрт! Үөрэххэ кыайан киирбэккэ да хааллаҕына эдьиийин аахха олорон тугу эмэ үлэлиэ. Дойдутугар төнүннэҕинэ ферма диэки ыйан кэбиһэл-лэрэ чуолкай. Сарсын тугу кэтиэххэ, хайдах оҥос-туохха? Лилия суумкатыттан хас да суол сайыҥҥы таҥастары ылан өтүүктэнэргэ сананна. Куйааһа да бэрт, баттаҕын өрө таһааран бүрүчүөскэ оҥостон баран сылдьыыһы. Кулгааҕы үүттэтэ охсуохха баар эбит, көмүс ытарҕалар таах сытыахтара дуо.

Аан хоско телефон өрө тырылыыр тыаһа иһилиннэ.

– Лилька, туруупканы ыла оҕус эрэ. Маамаҥ эри-йэр, – Людмила Дорофеевна хос аанын өҥөйөн туран Лилияны ыҥырда.

– Маамуо-уо, хайа, тоҕо утуйбакка эрийэ сытаҕын?

– Эн хайдах тиийбиккин истэ иликпинэ уоскуйуом суох. Кыргыттарыҥ кэлэн бардылар, төрөөбүт күн-нүөхтэрин баҕарбыттар быһыылаах.

– Кэһэйдиннэр! Походка баралларыгар умнубутта-ра бэрт этэ. Зинка кэлэ сырытта дуо? Кимнээҕи батыһыннарбыт?

– Уля, Лена кэлсибиттэр.

– Хотонноругар барбакка тугу хаамса сылдьаллар? – Лилия походтан хаалбыт кыһыыта-абата өссө күөдьүйэн кэллэ.

– Аргыый эрэ, Лилька. Наһаалаама. Чэ, төрөөбүт күҥҥүнэн! Этэҥҥэ куораттааҕы дьиэҕин булбуккун, эдьиийдээх күтүөҥ тылларын истэ сырыт. Куорат Сардаҥа буолбатах, мээнэ дискотеканы кэрийимэ. Сэрэнэн сырыт, иһиттиҥ дуо? Мээнэ эрийбэтим буолуо, саҥа табаар бөҕө кэлэн эрэр. Мантан инньэ түүннэри ыскылаакка сылдьар буолуохтаахпыт, – Валентина Дорофеевна үгэһинэн кыыһын үөрэтэ-такайа сатаата.

– Сөп, маама. Барыта өйдөнөр. Сарсын эдьиэй-диин докумуон туттара барабыт. Үөрэхпэр бэлэмнэ-ниэм дии.

– Чэ, кытаат. Эдьиийдээххэ улахан бирибиэт. Ыыппыт таҥастарым сөп буолсулар ини. Кэлин этээриҥ. Бакаа!

Лилия таҥас өтүүктэнэрдии оҥоһунна. Куоракка, туттарсар училищетыгар – сарсын бастакы күнэ эбээт.

* * *

Таһырдьа сайыҥҥы ардах курулаччы кутар. Өр ардаабакка турбут халлаан, «дьэ тыыммын таһаарыам ээ» диэбиттии, аны тохтоло суох хаһыс да күнүн кутан салгыталаан эрэр.

Лилия бүгүн күнү быһа утуйан таҕыста. Уһуктуон баҕарар да кыаллыбат, минньигэс бэйэлээхтик утуйан бара турар. Эдьиийдээх күтүөтэ ханнык эрэ табаа-рыстарын даачатыгар үбүлүөйгэ барбыттара, кэлэллэрэ дуу, суоҕа дуу. Арааһа, Игнат Иванович аймахтарыгар быһыылаах. Людмила Дорофеевна «аны кийииттэрин сириэхтэрэ» дии-дии кичэйэн оҥостор-симэнэр быһыылааҕа. Быдан уларыйбыт ээ, наста-рыанньаламмыт. Лилия улам сэргэхсийэн турарга сананна. Киэһэ ырааппыт, сэттэ чааһы ааспыт эбит. Киһи эрэ буоллар бүгүн Игорь эрийбэтэ дии. Ли-лияны бииргэ туттарсыбыт уола сөбүлээн кэбиһэн училищеҕа сүгүн хаамтарбат. Өһөс уолчаан. Иккитэ-үстэ киинэҕэ сырыттылар, биирдэ дискотекаҕа баран кэлбиттэрэ. Кини эмиэ устудьуон буолла, дьэ арах-пакка сымала курдук сылдьыыһы быһыылаах. Лилия идеала буолбатах, уопсайынан үҥкүүһүт уолаттартан долгуйбат. Лилия хата бэйэтэ ыксыы сырытта, баала хапсыбакка хаала сыста быһыылаах. Игнат Иванович барахсан, көлөһүнүн туора сотто-сотто, сүүрэн-көтөн биэрдэ. Хантан эрэ даача түгэҕиттэн аптарытыаттаах преподаватели аҕалан дьыаланы көннөрдүлэр быһыы-лаах. Аны тыаҕа практикаҕа ыыта сатыыллар. Ханна эрэ ыраах, Өлүөхүмэҕэ. Эдьиийэ ыспыраапкалаһан училищеҕа өрөмүөн үлэтигэр хаалар буолла. Эчи, уһуна да бэрт, ыйы быһа бу үлүгэр ардахха-саппахха ханна баран иһиэй. Хата, ыыталлара буоллар, дьиэ-тигэр баран кэлиэ эбит. Ийэтин, убайдарын аҕынна ахан! Уолаттар билигин оттоон бүтэн киирэн сын-ньана сыттахтара. Сотору манна кэлэллэрэ да буолуо. Никитка үөрэнэр куоратыгар Дьокуускайтан көтөр, оттон Антоша убайа кыһыны быһа куоракка чугас сылдьыа. Убайдардаах буолан Лилия өрүү хайдах эрэ көмүскэллээхтик, эрэллээхтик сананар. Кинилэр эмиэ балтыбыт диэн ымманыйан ахан биэрэллэр.

– Хайа, сэгээр, Лилька, утуйа сытаҕын дуо? – диэбитинэн эдьиийэ хоско көтөн түспүтүттэн соһуйан эрэ хаалла.

Санааларыгар буолан дьоно киирэллэрин исти-бэтэх эбит.

– Эдьиэй, төһө бэрт бырааһынньык буолла?

– Бэрт биэчэр буолла. Ардахтан куотан дьиэҕэ оло-рорго тиийдибит. Дьиҥинэн, балаакка иҥин тардан бэлэмнээбиттэр эрээри, ардах дохсуна сүрдээх. Тур, Лилька, чэйдиэххэ. Оҕурсу, помидор бөҕө аҕаллым. Салат оҥоро охсуом. Игнат Иванович утуйда, сыла-йаахтаата.

– Чэйдиэххэ-чэйдиэххэ. Мин соҕотох буолан аһаа-бакка да сытабын.

– Били уолуҥ телефоннаан наһаа чуҥкуппата ини?

– Игоры этэҕин дуо? Хата, эрийбэтэ. Айыкка, түргэнник тыаҕа бара охсоро буоллар, – Лилия эдьии-йин кытта куукунаҕа тахсан чэй бэлэмнэстэ.

– Лилька, эн уопсайга олоруоххун баҕараҕын дуо? – Людмила Дорофеевна баарыан сарсыарда бал-тын кытта кэпсэппитин санаан ыйытта.

– Маамам инньэ диир дуо?

– Даа. «Баҕалаах буоллаҕына оҕолорго ыытарыҥ дуу» диэннээх. Кырдьык, бэйэҥ бил. Ол эрээри уопсай олоҕо дьалхаана элбэх, хайдах кыргыттары кытта түбэһиэҥ иҥин биллибэт.

– Оннук. Эдьиэй, мин баҕарбаппын уопсайга. Ити Игорь да сүгүннүө суоҕа.

– Наһаа сиримэ. Мин көрдөхпүнэ, олус куһаҕана суох уол. Сахаҕа уһуна иҥинэ, омук курдук дии.

– Ньоҕойо баар ээ. Олус бэрпин дии сананар бы-һыылаах. Кини сөбүлээтэ да дьыала быһаарылларын курдук. Мин бэйэм таптыахпын баҕарабын!

– Оок-сиэ, олоҕу билэ илик барахсан саҥата. Олоххо дьахтар таптыыра улаханы быһаарбат. Маамаҥ туох диэн сүбэлиир?

– Оннук таптал диэн суох диир. Барыта ааһар, бүтэр үһү. Эйигин, оҕолоргун хааччыйар, хамнастаах, баай киһиэхэ тахсар туһунан санаа диир. Сороҕор сө-бүлэспэппин. Маамам бэйэтэ табыллыбатаҕын иһин, наһаа таптаһар истиҥ сыһыаннаах кэргэнниилэри кө-рөбүн ээ. Ол аата дьиҥнээх таптал диэн баар буоллаҕа дии. Өссө маамам арыт этээччи ээ, «куһаҕан киһиэхэ кэргэн буолан атаҕастаныаҥ кэриэтэ соҕотох сылдьыбы-тыҥ ордук» диэн.

– Дьэ ол сыыһа этэр. Киһи бу күн сиригэр биирдэ олоро кэлэр. Олох биэрэр күндүтүн табылыннын-табыллыбатын билэ сатыахтаах. Этэбин дии, таах сибиэ эрдэ ыал буолан хаалбаккабын. Саатар оҕолоох буолуом этэ. Эбэтэр эрдэ кыанар эрдэхпинэ оҕо ииттибэккэбин. Хата, таҥара олус атаҕастаабакка ити оҕонньору көрүһүннэрдэ дии. Эрэйдээҕим сыыһа, кыра оҕону биэбэйдиир курдук көрө-истэ сатыыр. Икки соҕотохсуйбуттар булсан үүнэр күнү үөрэ көрсөбүт. Урут сүрэҕим ыалдьан, хааным баттааһына тахсан сытан хааллахпына бэйэм бэйэбиттэн куттанар этим. Билигин холкубун, иннибэр-кэннибэр түһэ сыл-дьан «хайа, хайдаххыный?» диир киһилээхпин. Сар-сыарда харахпытын хайа тардыахпытыттан кэпсэппи-тинэн турабыт, киэһэ эмиэ оннук сэһэргэспитинэн сытабыт. Эйиэхэ диэн эттэххэ, маамаҕар эмиэ доҕор булар киһи. Эһиги улааттыгыт, билигин үөрэххитин бүтэрэн ханна үлэлии тарҕаһыаххыт, ханна олохсу-йуоххут биллибэт. Кыанар эрдэҕинэ кими да батыһа сатаабат буолуохтаах.

– Эдьиэй, Сардаҥаҕа дьэ кимиэхэ кэргэн тахсыай? Кандидат да суох. Паапабыт төннөбүн диэн суруйа сатаабыта дии, ону аккаастаммыта.

– Ол сөпкө гынар. Алдьаммыт иһити килиэйдиир туохха нааданый? Эһиэхэ саамай наада кэмигэр, кып-кыра эрдэххитинэ ытаппытынан быраҕыталаан баран, сирэйэ сааппакка өссө сурук суруйа сатыыр. Бэлэмҥэ кэлээри. Уолаттара аны кэлэн бырастыы гымматтар ини. Күүскэ хомойбуттара хаалбыт. Маамаҕын манна ыҥыран оһуокайга эҥин сырытыннарыахха баара, баҕар, биир эмэ киһини сөбүлүү көрүө этэ.

– Биирдэ эмэ ыҥыран көрүөххүн. Мин санаабар, соҕотоҕун сылдьарын сирбэт, оннук олоххо үөрэнэн хаалбыт курдук.

– Дьэ, быйылгыттан соҕотохсуйуон сөп. Уолаттар барбыттарын кэнниттэн эн баар буоллаҕыҥ дии. Үлэт-тэн кэллэҕинэ ким да суох буолуо, тыбыс-тымныы дьиэ көрсүө. Өссө куоракка соҕотох дьахтар кыһалҕата кэм аҕыйах. Оттон тыаҕа ото-маһа, уута-хаара… Саныы-саныы саллабын. Аҕаҕыт барбытын кэнниттэн куоракка көһөрө сатаабытым, буолумматаҕа дии.

Лилиялаах Людмила Дорофеевна түүн үөһэ ааһыар диэри кэпсэтэ олорон хааллылар.

* * *

Даша бүгүн дьонуттан сурук тутан үөрэн олорор. Ийэтэ, соло буолан сотору-сотору Даша суруктарыгар эппиэттэһэр кыаҕа суох. Этэҥҥэ олороохтууллар эбит. Биллэн турар, үтүө эрэ сонуннары суруйар, аҕаларын доруобуйата мөлтөөбүтүн Даша дьонтон истэн ыксыыр. Хайдах эрэ эмискэ дьүдьэйэн хаалбыт үһү, улуус киинигэр көрдөттөрө ыыта сатыылларын исти-бэт дииллэр. «Роза сотору-сотору киирэ-тахса турар. Ирочка эн бэлэхтээбит хаһаайыстыбаҕын тэнитэн оонньуур да оонньуур. Киирдэхпинэ үөрүү-көтүү буолар. Оляҥ ийэтигэр ончу суруйбат үһү. Лариса Саввична тулуйбакка-тэһийбэккэ почтаттан кэлэн сурук сура-һааччы. Биһиэхэ суруйбат, уолга суруйа сытар ини диэн мөҥүттэр этэ» диэн суруйбут ийэтэ.

Оляны бэйэтэ да көрсүбэтэҕэ ыраатта. Олус ыарахан үһү медиктэр үөрэхтэрэ, бириэмэ булан кэлэн да барбат. Ираида Никоновнаҕа ыалдьыттыы барыах буолбуттара ыраатта да, Оля солото суоҕа бэрт. Онно холоотоххо Дашалаах үөрэхтэрэ кэм холку быһыылаах, тугу ирдииллэрин сыспакка-соспокко бириэмэтигэр оҥорон истэххэ үчүгэй. Оскуолаҕа үөрэнэ сырыттах-тарына учууталлар «устудьуоннуу бардаххытына кэһэ-йиэххит, эһиэхэ ким да наадыйыа суоҕа. Препода-вателлэр киирэн лекция ааҕа-ааҕа тахсан иһиэхтэрэ, эһиэхэ эрэ кыһаллыбаттар» диэн куттууллар этэ. Дашалаах үөрэнэр салаалара хайдах эрэ сылаас, ураты эйэҕэс эйгэлээх. Бука бары, ханнык да курска үөрэ-нэллэриттэн тутулуга суох, биир улахан дьиэ кэргэн курдуктар. Ыал түс-бас аҕаларын санатар преподава-теллэр эрэллээх эркиннээх, дурда-хахха дьонноох курдук санааны үөскэтэллэр. Үөрэммиттэрэ аҕыйах ый буолла эрээри, үөһээ курстардыын билсэн, «эн-мин» дэһэн ырааттылар. Аны улахан курстар кинилэргэ эмиэ туспа сылаастык, болҕомтолоохтук сыһыаннаһаллар.

Оттон Сэргэлээх, устудьуоннар түһүлгэлээн олорор уопсайдара, эмиэ киэһэ аайы тырымнас, чаҕылыҥнас уоттарынан сандаарыйан ураты уйаҕас, истиҥ иэйии-ни саҕаллар. Ырыаҕа ылламмыт, хоһооҥҥо холбоммут Сэргэлээх уопсайдарын хас биирдии хоһугар эриэккэс эдэр саас күлэн-үөрэн чаҕаарыйар, тапталтан дьоллом-мут сүрэхтэр сипсиэрдэрин, өйдөспөккө үрүө-тараа сырсыбыт, ыҥырсар эрээри, ыпсыспакка эрэйдэнэр эдэрдэр санньыйбыт санааларын барытын Сэргэлээх уопсайдарын истиэнэлэрэ бэйэлэригэр иҥэринэн кэпсэммэт кистэлэҥҥэ кубулуппут курдуктар.

Дашалаах хосторугар билиҥҥитэ ким да тапталтан дьолломмута, эрэйдэммитэ да биллибэт. Арай, төрдүөн тугу эрэ бүтэйдии күүтэллэрин бэйэ-бэйэлэригэр билинэн ылар түгэннэрдээхтэр. Даша бииргэ олорор кыргыттарыгар эмиэ табыллыбытыттан астынар. Икки кыыһын Марианнаны, Аняны кытта бииргэ үөрэнэл-лэр, арай, хосторугар төрдүс киһинэн эбии киирбит Варялара төрдүс курска үөрэнэр. Син бары тус-туспа майгылаахтар, ол эрээри чэпчэкитик өйдөһөн күлэ-үөрэ, дьээбэлэһэ-хаадьылаһа олороллор.

Даша Анялыын эт саастыылар. Аня куорат таһы-нааҕы улуустан сылдьар, оскуоланы эмиэ саҥа бүтэр-бит. Марианна оскуолатын кэнниттэн Бүлүү педагоги-ческай училищетыгар үөрэммит, туохха барытыгар бэрт сэргэх. Варваралыын саастыы соҕустар.

Онон хосторугар кыра, улахан бөлөхтөөх курдуктар. Кыралар, Дашалаах Аня, эдьиийдэрин тылыттан тахсы-баттар, барыга бары сүбэлэтэн сылдьаллар. Улахаттар, Марианналаах Варя, кинилэрдээҕэр олоҕу көрүүлэрэ атын, арааһа, таптал да диэннэрин тугун-ханныгын бэйэлэрэ быктаралларынан «быһаара» сыспыттар бы-һыылаах.

– Дьиэбин наһаа да ахтыбыт эбиппин. Дьоммуттан сурук ыллахпына онтум бэргиир эбит, бүгүн быһаар-дым, – Даша бүгүн сыта мээрик буолла, сибилигин да оронуттан хоҥнуон баҕарбат.

– Эн сурук бөҕөтүн тутаҕын дии. «Бу тоҕо миэхэҕэ кимим да суруйбат, сурук суох, суох да суох» диэн ырыа баара дии. Инньэ диэн ыллыырым эрэ хаалла, – Аня үөһэ тыынан ылла.

– Эн дьиэҥ чугаһа бэрт дии.

– Оннук буоллаҕа. Уолум суох, армияҕа кими да атаарбатаҕым. Даша, хата, мин ити историк уолу наһаа сөбүлээн эрэбин. Куукунаҕа арыт көрсөбүт ээ.

– Виталийы диэ? Үчүгэй уол. Ол эрээри улахан курска тахсыар диэри соҕотохсуйбатах буолуохтаах. Инньэ дии санаабаккын дуо?

– Диибин. Оннооҕор биһиги кыра курспутугар бэйэ-бэйэни көрсүү баар дии. Эйигин Рома сөбү-лээбит, өссө практикаттан биллэр этэ. Мин бэйэбит биэс уолбутун убай, быраат курдук көрөбүн. Наһаа күндүлэр, чугастар, – Аня дьуһуурунайдыыр эбээһи-нэстээх күнэ буолан остуолу бэрээдэктиир, ас бэлэм-нээри тэринэр.

– Аанчык, эһиги тоҕо Романы дьээбэлиигит. Бэйэҕит холбуугут, туох да суох.

– Оо, дьэ, көстөр ээ. Саҥа-иҥэ буола олорон эн киирэн кэллэххинэ чуумпуран хаалар, барыах-кэлиэх сирин булбат. Марианна аһынан биэрэр дии. Эн кытаанах баҕайытык туттаҕын. Уой, чаһы ырааппыт. Эдьиийдэрбит кэлэллэрэ чугаһаабыт. Аһыы охсон баран тугу эбит суруммут киһи.

– Этимэ даҕаны. Марианна кэлэн үөһэ-аллара туруортуор диэри сыттахпыт-олордохпут. Сарсын биб-лиотекаҕа барыллыа этэ, дьиҥинэн конспект мунньул-лаары гынна.

– Чэ, Даша, мин куукуна диэки хаамтым. Ас астаа-быта буола-буола, историк Виталийы көрөн астыныам…

– Кытаат, ситиһиилээхтик сырыт!

Даша оронуттан ойон туран үгэһинэн түннүккэ чугаһаата. Халлаан тымныйаары гыммыт быһыылаах. Бачымах сулус бөҕө тахсыбыт. Сэргэлээх киэһээҥҥи уоттарыттан киэркэйиэҕинэн киэркэйбит, кэлии-барыы элбээбит. Устудьуоннар библиотекаттан, куо-ракка араас наадаларыгар сылдьан баран төннөллөр быһыылаах. Сорохтор түөртүү-биэстии буола-буола төттөрү автобус тохтобулун диэки тиэтэйэ-саарайа хаамаллар. Киинэлээн, театрдаан эрдэхтэрэ. Оттон пааралар… Киэһээҥҥи Сэргэлээх устун сиэттиһэн хаамар уолаттары, кыргыттары кини долгуйа, кыратык ымсыыра даҕаны көрөр! Дьоллоох да буолуохтара, эмискэ бэйэ-бэйэлэрин булсубут, харах көрүүтүнэн хайҕаспыт, сүрэхтэрэ тардыһалларын билбит эдэркээн сүрэхтэр… Чэ, бэйи, этэргэ дылы, биһиги да уулус-сабытыгар күн тыгар, бырааһынньык кэлэр ини?! Кинилэр да 57-с хосторун аанын долгуйа тоҥсу-йуохтара, көрсүһүүгэ ыҥырыахтара. Тохтуу түһэн баран ол барыта кэлиэ!

– Хайы-ы, бу кыыс түннүгү одуулаһан хоһоон суруйа олорор дуу? – Марианна тоҥон-хатан, омун-нуран киирэн кэллэ.

– Абыраммыт киһигин, уруок бөҕөтүн ааҕан! Сарсын эйигинниин барсыам этэ. Бүгүн сүрэҕэлдьээн сыт да сыт буоллум. Хайа, бу туох кумааҕытай? – Марианна остуолга уурбутун көрө охсон ыйытта.

– Дьэ биһиги да хоско «Держать в холоде» кэлбит. Варяҕа баһыылка.

– Ур-раа! Субуотаҕа тэринэн аһыыр эбиппит. Варя үөрүүһү дии.

– Уолаттарбытын ыҥырарбыт дуу, Рома барахсаны иҥин, – Марианна дьээбэлэниэх санаата кэллэ.

– Оок-сиэ, биһиги дьоммут бэһиэн аччыктара сүр буолуо, тугу да ордорбот буоллахтара дии. Варя – хаһаайка бэйэтэ билиэ, баҕар, бэйэтин курсун уолат-тарын ыҥырыа.

– Оннук ээ. Чэ син биир 57-с хоско дьоро киэһэ, астаах-үөллээх күн буолсу! Бастаан баһыылканы хоско киллэриэххэ наада, – Марианна баһыылка кэлбитин туһунан биллэриини Варя оронугар ууран кэбистэ.

* * *

Сэргэлээххэ, субуота күн буолан, сарсыардаттан туох эрэ ураты сүпсүгүрүү, өрө көтөҕүллүү баар кур-дук. Дашалаах бүгүн эмиэ хаһааҥҥытааҕар да сэргэх-тик уһугуннулар, өссө ороҥҥо сытан ким туох былааннааҕын ырытыһыы буолла.

– Аня, бүгүн дьиэлээмэ эрэ. Биирдэ баҕас хоһунан үҥкүүгэ түһүөҕүҥ, – Марианна улахан киһи быһыы-тынан киэһээҥҥи былааннарын иилиир-саҕалыыр са-наалаах сытар.

– Барбат ээ. Бэҕэһээ киэһэ тылын биэрбитэ. Варя барыбытын ханна эрэ илдьиэх буолбатаҕа дуо? – Даша ойон туран таҥнан барда.

Варялара аанньа уһукта илик быһыылаах, саҥарбат.

– Даа-даа, салайар кадрдары бэлэмниир техникум-ҥа үҥкүүлүү барыах буолбуппут. Айыкка, мин манна хаалар буоллаххытына дьиэлиибин. Эмиэ акаары баҕа-йытык истиэнэни өйөөн тураары. Хаста да сырытты-быт, наар биир хартыына дии. Саатар атын дьону киллэрбэттэр, – Аня кыргыттарын кытта хаалар са-наалаах сытар эрээри, кыратык «атаахтыыр».

– Чэ, туруоҕуҥ эрэ. Үҥкүүнү саныы сытан хойу-таары гынныбыт. Бастатан туран үөрэх! Варвара – краса, уһугу-ун! – Марианна көрүөх бэтэрээ өттүгэр тура охсон, суунар тэрилин, чаанньыгын туппутунан көрүдүөргэ таҕыста.

Кыргыттар, чэйдии, сирэйдэрин-харахтарын оҥос-то охсоот, үөрэнэр корпустарын диэки хаамыстылар.

– Даша-а! – Даша эмискэ бэркэ билэр куолаһын истэн тохтуу түстэ.

– Оо, Оля, хата, хайаан көрүстүбүт! – Даша үөрүү-түттэн дьүөгэтин кууспаҕалаан ылла.

– Этимэ даҕаны, сарсыарда аайы эйигин харах-пынан көрдүү сатаабытым ыраатта. Доо, бүгүн киэһэлик тётя Идаҕа бара сылдьабыт дуо? Маамам ончу суругун аайы мөҕөн бүтэрдэ. Соҕотох олорор үһү ээ, уола практикаҕа үһү.

– Оо, оччоҕо кэргэнэ кэлбэтэх дуо…

– Хантан кэлиэй… Чэ, этэ оҕус, барабыт дуо? – Оля чаһытын көрүннэ.

– Барыахха, үөрэх кэнниттэн тута барбыт киһи, – Даша киэһээҥҥи тэрээһиннэрин саныыр.

– Чэ, оччоҕо, мин бүттүм да, эйиэхэ киириэм, үс чааска диэри.