* * *

© Латышкевіч М. Ю., 2023

© Андрэева І. А., мастацкае афармленне, лагатып, 2023

© Афармленне. ТДА «Выдавецтва „Чатыры чвэрці“», 2023

Замест прадмовы

 
Хочаш,
я раскажу табе
казку?
Там будуць князёўны,
там будуць героі,
і абымшэлыя вежы палацаў,
і цяжкія ўздыхі
бліскучай зброі.
 
 
Хочаш?
Там будуць агні над багнай,
і навальніцы над курганамі,
і покліч рагоў паляўнічых прагны,
пад покрывам Пушчы —
алень загнаны.
 
 
Ты бачыш?
Вакол нас віруюць цені
і шэпчуць спакусліва і салодка
пра запаветныя сцежкі сненняў,
што зводзяць прэч
ад любых турботаў.
 
 
Ты іх не слухай:
нам – далей крочыць
па лесвіцы з месяцовых промняў
пад сінім покрывам
вечнай ночы,
што пакідае іней
на скронях.
 
 
Казка
расказваецца, але і,
з крывёю змяшаная,
у жылах б’ецца.
Бо створанае толькі тады ацалее,
калі ў ім трапеча
драбочак
сэрца.
 
 
Я, можа быць,
досыць часта хлушу,
ды хлусіць табе не змагу ніколі.
Нераспавядзёныя казкі
душаць,
пакуль яны ўнутры
зняволеныя.
 
 
Яны прыходзяць
загнаным аленем,
агнямі плывуць
над дарогаю гразкай.
 
 
Пакладзі ж галаву да мяне на калені.
Хочаш,
я раскажу табе
казку?
 

Першая песня

Хвалі верасоў ленавата калыхаліся пад ветрам. І падавалася: то не вецер калыша травы, а верасы, самі сабою гайдаючыся, прыводзяць у рух цёплае, настоенае на густым мядовым водары паветра.

Ліловыя, белыя і амаль чорныя, усіх адценняў, верасы высцілалі пусткі адмысловым дываном, што цягнуўся ажно да сіняй кромкі лесу. Сям-там сярод пышных купін паказваліся снулыя дрэўцы, раскіданыя рэдка, сагнутыя суровай непагаддзю. Паказвалі свае бакі, аблепленыя сухімі плямамі моху, і валуны, большыя і меншыя, а справа над дарогаю ўспухаў, навісаючы над пляскатымі пусткамі, невысокі пагорак. Дарога абыходзіла ўтравелае ўзвышша кругам – дзве зарослыя каляіны між магутных хваляў верасовага мора – і вілася далей, і гублялася за смугою.

А на пагорку гарэў агонь. Ледзь заўважны струмень дыму віўся над ім, сыходзіў у неба, і там зблытваўся з брухам ацяжэлай ад вільгаці хмары.

Лель прыпыніўся, стомлены, якраз-такі дзеля агню. Вецер патыхаў сырасцю, прадчуваннем блізкага дажджу, і на ўсходзе далягляд ужо размыла, абгарнула марывам непагадзі. А тут было вогнішча, раскладзенае ў цені стаячага каменя, і жывая душа. І, можа быць, сякая-такая вячэра: у дарожнай торбе Леля з заўчорашняга дня не вадзілася ні крошкі ежы. Ён меркаваў дабрацца да якога-кольвек селішча яшчэ ўчора ўвечары, адно – не дабраўся, згубіўшыся, заблукаўшы на незнаёмых пустках.

Голад дадаваў адвагі, і Лель, яшчэ трохі пасумняваўшыся, збочыў са зманлівай дарогі і пакрочыў па схіле ўверх, блытаючыся ў цёмнай траве. Іншым разам ён, можа быць, і асцерагаўся б падарожнага чалавека: часы былі няпэўныя, люд прыдараўся розны. Але за добрыя суткі марных блуканняў Лель адчайна стаміўся быць адзін.

І згаладаўся таксама, вядома.

Спіна пагорка ўздымалася над пусткамі досыць крута, але пад ногі Лелю хутка легла вузкая сцежка, пратаптаная ў траве. Дымок ад вогнішча віўся весела, падымаючыся з каменнага кола, што вянчала ўзвышша. Цені ад камянёў, на дзіва цёмныя, нават пагрозлівыя, распаўзаліся па схілах, цягнуліся ніжэй і ніжэй у заходзячым сонцы. Адзін з ценяў перасякаў сцежку, і Лель, нягледзячы на ўсю рашучасць, увайшоў у яго з неспакоем – як вымушана ўваходзяць у цёмную ваду. Парывам ветру тут жа ўдарыла яму ў твар, быццам вялікая птушка мазнула цяжкім крылом, размятаўшы няроўна абрэзаныя валасы. Цень – Лель не паверыў уласным вачам – пайшоў рабізною, як водная плынь. Лель зажмурыўся, ускінуў рукі, засланяючыся ад ветру, і спінаю раптоўна адчуў прагную бездань, і пахіснуўся ад слабасці. Але неяк утрымаўся, устояў на нагах.

Вецер у момант аціх, быццам і не было яго, а калі Лель праміргаўся, усё было такім жа, як раней, і цень ад каменя мірна ляжаў на зямлі, а вецер лёгка кратаў травы на схілах. Лель перарывіста выдыхнуў, аціраючы даланёю ўзмакрэлы лоб. Сэрца ўсё яшчэ глуха тахкала, заходзячыся, і ногі падступна дрыжалі.

– Добрага дня вам, шаноўныя!.. – хрыпла мовіў Лель. Бяздумна, усляпую кінуў вітанне ў каменнае кола, яшчэ да таго, як самому ўвайсці туды. Правёў рукою, прамінаючы, па бліжнім камені, адчуў скураю шурпатасць, і важкасць, і выведзеныя некім таемныя рэзы, звівастыя, як змяіныя целы.

У каменным коле сапраўды было раскладзена вогнішча, спрытна ўладкаванае ў ямінцы. Але побач нікога не было. Лель, на ўсякі выпадак яшчэ раз гучна павітаўшыся, пачухаў патыліцу. Пасля рассудзіў так: хто б ні расклаў тут агонь, наўрад ці адышоўся далёка. А значыць, вернецца, раней ці пазней. А значыць, варта проста пачакаць тут – а тады патлумачыцца ды распытаць пра накірункі.

Лель уздыхнуў і апусціўся ў траву, прыхінуўшыся спінаю да аднаго з камянёў. Той патыхаў прыемнаю цеплынёй, таму не дзіва, што стомлены Лель, мружачы вочы на невялікае вогнішча, пазяхаў часцей і часцей, а пасля задрамаў, абняўшы рукамі калені. На мяжы снення падалося яму, што агонь, раскладзены ў каменным коле, рассыпае вакол зеленаватыя блікі, што вогненныя языкі, паўпразрыстыя і палкія, маюць нябачаны зялёны колер. Гэта ўстрывожыла, прымусіла варухнуцца, але мулкая дрымота не адпусціла, закалыхала, зацягнула ў вязкую чарнату. У чарнаце той блыталіся твары і словы, шляхі ды страхі. Выплывала, вусцішным навальнічным блакітам падсвечаная, бацькава постаць, цягнула цяжкія спрацаваныя рукі, і лязо жалезнага нажа цьмяна бліскала. Мільгала тут жа бледнае аблічча маці, твары сясцёр, такія ж вялікавокія, такія ж сумныя. «Не вяртайся, не смей вяртацца, і дарогу забудзь, чуеш ты, чуеш?» І крумкачовым карканнем, страшна, балюча, ажно сэрца рвецца напалам, ускіпае горкімі слязьмі:

– Праклён табе, давеку, табе і атожылкам кораня твайго. Праклён вечны!..

Лель усхліпнуў ува сне, задрыжаў – і прахапіўся. Глядзеў на агонь, на травы, на камяні, нічога не заўважаючы, аглухлы і аслеплы, бо ўсё яшчэ звінела ўвушшу тое гулкае: «Праклён табе!», бо сухая старэчая рука ўсё яшчэ цягнула да яго жахлівыя, нечалавечыя кіпці. Пасля трасянуў галавою, нібы абтрасаючы вусцішныя сненні, і замёр.

Насупраць, аддзелены языкамі агню, сядзеў, скрыжаваўшы ногі, нехта яшчэ. Разглядаў Леля з дабрадушнай цікаўнасцю, нахіліўшы светлую галаву да аднаго пляча, пабліскваў вясёлымі вачыма. Твар быў юначы – незнаёмец падаваўся толькі гады на тры-чатыры за Леля старэйшым. На каленях у яго спачывала залацістае цела лютні, а за спінай крывавіў і палымнеў, бы яшчэ адно вогнішча, захад.

– Добрага… дня, – натужна прасіпеў Лель, і цёмныя бровы незнаёмца варухнуліся.

– Добрага, – азваўся ён, кіўнуўшы.

Ад ягонага руху паказалася і знікла між валасоў доўгая завушніца з самацветам. Унутры Леля зноў ажыў неспакой, зусім як тады, побач з ценем ад стаячага каменя на сцежцы. Можа, таму што дзіўна было сустрэць на бязлюдных пустках лютніста ў франтаватым камзоле з вострымі рукавамі, вышыванымі зялёным шоўкам. А можа, яшчэ і таму, што, пры ўсёй незвычайнасці гэтай сустрэчы, тут, у верасовым моры, недарэчным і чужым падаваўся хутчэй сам Лель.

І, самае галоўнае, – вочы. Не юначыя зусім. Ясныя зялёныя вочы, даўнія і мудрыя.

Нечалавечыя.

Востра пачуваючы сваю недарэчнасць і памылку, Лель выціснуў з сябе адно скупое: «Даруйце». Словы не ішлі з языка, а неспакой усё разрастаўся ўнутры, і сэрца ўспуджана тахкала часцей і часцей. Падавалася, быццам камяні патроху насоўваюцца, быццам каменнае кола зацягваецца, як пятля, і душыць, і навальваецца на прыхадня, на чужынца.

– Даруйце, васпане… – ледзь чутна паўтарыў Лель. Карцела зараз жа падскочыць і збегчы прэч, куды заўгодна, абы падалей. Але цела налілося страшэнным цяжарам, і ногі не неслі, не слухаліся, і сам Лель, як падавалася яму, урастаў у зямлю не горш за любы з белых валуноў, што ваяўніча тырчэлі на ўзгорку.

– Ты, мусіць, згубілася, чалавечае дзіця? – спытаў лютніст у сваю чаргу, цікаўна разглядаючы Лелеву доўгую кашулю з цёмнага радна, заляпаныя плашч і нагавіцы ды брудныя грубыя боты. Спытаў ён, па вялікім рахунку, дабрадушна, аднак Лель мімаволі падаўся назад, уціснуўся спінаю ў камень за сабою. Ён, вядома, знудзіўся ў самоце і бязлюддзі, блукаючы па пустках, але зусім не разлічваў, што на прыдарожным узгорку сустрэне аднаго з не-людзей.

Бабуля, сівая і ссохлая ад гадоў, цягнучы бясконцую нітку пражы, расказвала пра гэтых казкі, таксама бясконцыя. Казкі пра тых, вагнявокіх, што жывуць пад курганамі, што плятуць чары і песні, што заклінаюць камяні і ваду. Страшныя, магутныя, яны абрынаюцца на селішчы агнём і мячом, напускаюць зманы і моры, лятуць на крылах ледзянога ветру, заганяючы людзей як дзічыну. Уночы, асабліва ўзімку, і з хаты не выходзь – здалёк чуваць грымотны пошчак падковаў Дзікага Гону. Лятуць збройныя вершнікі на чале з неміласэрным Князем Зімы, і коні ў іх – цёмныя хмары, а па зброі, па даспехах караскаюцца ледзяныя ўзоры.

Дзікі Гон, разбуральны, небяспечны, нясецца па пустках, па палях і лясах, не разбіраючы дарогі, і каго са смяротных напаткае – таму не жыць. Жывое полымя з чалавечых ачагоў, праўда, не падпускае іх блізка, і ў дом, пакуль сцены стаяць, а агонь гарыць, ім не ўвайсці не запрошанымі. Так казала бабуля, і цень кола паварочваўся за ёю на сцяне, і цурчала верацяно ў цёмных старэчых пальцах. А маленькі Лель ад страху курчыўся пад тканаю посцілкай і выразна чуў, як неслася бура над дахам, як пошчак падкоў плыў пад сярэбранай поўняй, як пелі, далёкія і блізкія адначасна, рагі паляўнічых.

І зараз ён прыгадаў усе бабуліны показкі, усе скупыя згадкі пра вагнявокіх, якія толькі чуў ад дарослых, усе дзіцячыя сны, патрывожаныя бурай. Прыгадаў – і задрыжаў, бяссільна і асуджана ўціскаючыся ў камень, чужы і варожы, поўны бязлітаснай сілы, падступных, звадлівых чараў.

– Даруйце, – шаптаў Лель, замружыўшыся. – Я не хацеў замінаць народу курганоў. Я проста заблукаў і падумаў, што тут – людзі. Што тут… дапамогуць. Даруйце і злітуйцеся!..

Лель асяніў бы сябе ахоўным знакам, але, праўду сказаць, занадта баяўся паварушыцца. Пастукваючы зубамі, чакаў увесь час, што – вось, зараз з гіканнем наляціць на яго Дзікі Гон, і ўдараць капытамі лютыя коні, і ўчэпяцца, як п’яўкі, прывідныя харты, ажно храбуснуць косткі. І пацягнуць – уніз, у чарнату. У нябыт.

Але вакол было да дзіўнага ціха, толькі шапацелі травы ды сяды-тады басавітаю струною пазвоньвала над верасамі пчала. Лель баязліва зірнуў на маладога лютніста – той па-ранейшаму вывучаў нязванага госця, адно ў паглядзе цяпер паболела здзіўлення. Склікаць паляўнічых ён, аднак, не спяшаўся, і цягнуць чалавека пад зямлю таксама.

– Я не хацеў замінаць, – паўтарыў Лель, кашлянуўшы.

Лютніст паціснуў плячыма.

– О, ты не замінаеш, – адказаў раўнадушна, і ў Леля трохі адлягло ад сэрца. – Да таго ж, – заўважыў лютніст, звузіўшы вочы, – каменнае кола цябе прапусціла.

– Прапусціла? – разгублена паўтарыў за ім Лель, а пасля прыгадаў рабізну на цені і бездань, што нечакана расхінулася за плячыма. Яму і сапраўды дазволілі сюды зайсці, няхай і без асаблівага жадання. Можа, проста пашкадавалі, адчулі бяду і патрэбу?

Калі, канечне, камяні здольныя адчуваць – і спачуваць.

Лель азадачана пачухаў патыліцу.

– Гэта прошча, – паблажліва патлумачыў лютніст. Абвёў рукою вакол сябе, як бы паказваючы на белыя іклы камянёў. – Калі яна цябе прыняла, то і я не супраць.

Лель агледзеўся, больш уважліва вывучаючы камяні. Былі яны розныя – пузатыя і больш прысадзістыя, высокія і выцягнутыя, з круглымі вяршынямі і вяршынямі абсечанымі, амаль завостранымі. Але ўсе – вялізныя белыя валуны, пастаўленыя дыбком, урослыя ў цела пагорка хто проста, хто пад вуглом. І на ўсіх разыходзіліся рэзы – таемныя знакі і пакручастыя звівы, яснейшыя і цьмянейшыя, як бы згубленыя пад пражылкамі, пад мохавымі плямінамі.

– Як тваё імя, чалавечае дзіця?

Лель, з цяжкасцю адарваўшы пагляд ад выгінастых ліній, што, здавалася, варушыліся, павагаўся, бо ад старэйшых ведаў, што з народам курганоў лепш асцярожнічаць. Назавеш сапраўднае імя – падорыш драбочак сябе, дасі над сабою ўладу, а значыць – наклічаш бяду.

Але гарэў агонь, і не было чуваць Дзікага Гону, і не-чалавек глядзеў незласліва і нават сумна. Таму нельга было не адказаць:

– Алелька з… Проста – Лель.

Лютніст заўважна задумаўся, паціраючы тонкаю рукой падбароддзе. Але прамармытаў: «Там, дзе захад тлее ледзь-ледзь, барвай і золатам поле залье».

Словы былі дзіўныя, і не толькі – не столькі – таму, што гучалі няўцямна і як бы здалёк, быццам скрозь іх дакацілася рэха дальняй навальніцы. А яшчэ ў іх жыла сіла, пругкая і напеўная, пакорлівая голасу таго, з лютняй, і ад водгулля гэтай сілы ў Леля ажно заламіла ў скронях.

– Ч-чаго?.. – насцярожана перапытаў ён, і лютніст схамянуўся.

– Вось цяпер, – папрасіў змушана, – ты мне даруй. Я бачу за імёнамі цені тых, хто іх носіць. А нашыя цені часам сягаюць аж занадта далёка. Праўда ж?

Лютніст красамоўным кіўком паказаў на цені ад стаячых камянёў, што караскаліся па пагорку. Лель прасачыў ягоны пагляд і зноў прыгадаў рабізну, што прабегла па сцежцы. Сэрца ў яго сцялася, бо ясна было, што сіла ў словах сведчыла пра чары. А чары народу курганоў звычайна дорага абыходзяцца смяротным.

Прынамсі, так некалі казала бабуля.

Згадка пра бабулю, аднак, тут жа азвалася болем: нагадала пра маці і сясцёр, пра бацьку, пра бедную хату, пакінутую, недасяжную. Пра злавеснае: «Праклён табе!», пра шэпты, устрывожаныя, асуджальныя і зларадныя, пра вочы – з усіх бакоў адно вочы, вочы, вочы.

Пасля такога, усё на свеце страціўшы, нават самога сябе згубіўшы, – хіба варта нечага яшчэ баяцца?

– …ад чаго ж ты бяжыш, чалавечае дзіця?

Лютніст прамовіў гэта няголасна, як бы хутчэй да самога сябе звяртаючыся, і пытальны пагляд быў пранізлівы, востры. Захад за яго плячыма паступова згасаў, а таму ярчэй разгаралася зялёнае полымя пасярод каменнага кола, і лютніставы вочы гэтаксама мякка свяціліся. А цёмнае бруха хмары, падавалася, апусцілася на вяршыні белых камянёў – ды так і застыла.

– Ад сябе, васпане, – глуха адказаў Лель, хаця і не быў да канца ўпэўнены, што пытанне было да яго звернута. Нахмурыўся і паспрабаваў ацерці вочы кулаком так, каб нелюдзю не было заўважна. Лютніст усміхнуўся – не дужа, праўда, весела.

– Ад уласнага ценю не ўцячэш, – заўважыў мякка. Азірнуўся на захад, так што зноў мільганула ў рассыпаным па плячах валоссі завушніца, і дадаў: – Хутка сцямнее, Лель. То сядай бліжэй да агню.

Гэта была прапанова, не загад, ды Лель усё адно палічыў за лепшае паслухацца. Падняўся на нягнуткіх нагах, наблізіўся, сеў ля вогнішча. Вогненныя языкі зацікаўлена пацягнуліся да яго, быццам вывучаючы, і амаль адразу адхіснуліся, рванулі ўверх, рассыпаючы зеленаватыя іскры. Цяжкую хмару, нарэшце, прарвала непагадзь. Прынамсі, Лель чуў важкія крокі дажджу ў траве, па верасовых купінах, чуў, як шапацела залева, прыбіваючы да зямлі дарожны пыл. Але тут, у каменным коле, не пралілося ані кроплі. Цёмная хмара, набрынялая сырасцю, завісла над камянямі, абцягнула іх, быццам купал шатра. А струмені ліўня, што ўспухалі пухірамі ў лужынах між каляін, паўставалі пералівістым шаўковым полагам, затканым срэбрам.

І тут чары, з асуджанасцю падумаў Лель, паглядаючы асцярожна на полаг, мудрагеліста сплецены з дажджу. Без выкрыкаў-закляццяў, без натужных высілкаў. Нязмушана, як дыханне.

Лютніст тым часам, асцярожна адклаўшы лютню ў траву, дзіўнаватым касцяным нажом рэзаў бохан хлеба. Тоўстую лусту, абмыўшы ў чароўным агні, працягнуў Лелю.

– Сілкуйся, – сказаў. – Прыпасы небагатыя, канечне, але…

– Дзякуй, васпане, – азваўся Лель, дрогкімі пальцамі прымаючы з ягоных рук хлеб. Частка яго ўсё яшчэ заходзілася неспакоем, усе гэтыя несумненныя чары трывожылі, але пусты страўнік, як ні круці, браў сваё.

Лютніст забаўна наморшчыў нос.

– Ты вось гэта «васпане» кінь. Згода?

– Хм?.. – шчыра здзівіўся Лель. Прынамсі, наколькі дазваляў набіты рот: хлеб аказаўся на дзіва смачны, духмяны, быццам толькі з печы. Ці, можа, так толькі падавалася – праз голад альбо чары.

– Уладарства ўва мне мала, – трохі раздражнёна патлумачыў лютніст. – Можа быць, і зусім няма. І табе я не гаспадар. Нікому не гаспадар. Таму… кінь.

Лель, акругліўшы вочы, часта паківаў. Зрэшты, ён і не падумаў бы спрачацца з кімсьці з народу курганоў, ды яшчэ з тым, хто так увішна пляце закляцці.

Першая луста знікла досыць хутка, таму лютніст адрэзаў і другую, і трэцюю. Прапанаваў да хлеба яшчэ мёд – празрысты, салодкі – ды травяны ўзвар з біклагі, ад якога мяккая хваля ўдарыла ў патыліцу і паяснела ў галаве. Лель еў і піў, трохі саромеючыся ўласнай паспешлівасці, але лютніста, падобна, гэта нават забаўляла. Лель, дарма што быў аж занадта заняты ежаю, скеміў: не-чалавек тут адзін і таксама трохі знудзіўся ад самоты на верасовых пустках.

– Йурай, – назваўся ён у адказ на не дужа разборлівае Лелева пытанне і падсунуў таму бліжэй збанок з мёдам.

– То ты, значыць, музыка, васпа… – Лель асёкся, баязліва прыкрыўшы рот даланёю, і паўтарыў: – То ты – музыка?

Йурай згодна нахіліў галаву, дзынкнуўшы доўгаю завушніцай. Лель прысвіснуў, упусціўшы з хлебнай скарынкі ліпкую кроплю мёду. Музыка падавалася яму нечым калі не ўласна чароўным, дык да чараў, несумненна, блізкім. Бо як так можна, каб звінелі пад нечымі ўвішнымі пальцамі струны, кожная сама па сабе, а ўсё разам сыходзілася, звівалася, як ручаі зліваюцца ў раку, у адзінае суладнае гучанне?

– Пры княжым двары ў Кургановым Полі хапае музыкаў, чалавечае дзіця, – мовіў Йурай. Глядзеў убок, і між цёмных броваў пазначылася пахмурная зморшчына, і ён прамовіў павольна, як бы паўтараючы сказанае кімсьці:

– І няшмат гонару ў тым, каб быць адным з многіх.

– А па мне, – нясмела запярэчыў Лель. – Па мне, дык проста ўмець… ну, проста магчы ствараць уласную музыку – гэта неймаверна, недасяжна і…

Ён не мог падабраць словаў, толькі марна кусаў вусны, а з забытай скарынкі цягнулася ў траву тонкая нітачка мёду. Лютніст пакасіўся на Лёля і пагардліва чмыхнуў:

– Для чалавечых сыноў, можа быць, і недасяжна. Але ў Кургановым Полі, – дадаў лютніст змрочна, – усё не так. Там музыка цесна сплятаецца з чарамі. Там музыка лучыць Цяпер і Калісь з Ніколі-і-Нідзе. Там слова паэта здольнае прыпыніць час і павярнуць яго назад, калі патрэбна. Там песня можа даць жыццё таму, што ніколі не існавала, а трапны радок цаляе ў сэрцы лепш за стралу.

Музыка там – жыццё.

Ён нетаропка распавядаў, апусціўшы павекі, як бы на хаду прыгадваючы, уяўляючы сваё далёкае Курганова Поле перад вачыма. А дождж глуха шаптаў за шаўковым полагам нябачнага шатра, утворанага прошчай. І тут, у каменным коле, абкружаным змрокам і непагаддзю, ля зялёнага полымя ўсе дзівосы пра край вагнявокіх не падаваліся нечым нязвыклым. Толькі – сапраўдным, адзіна і непарушна правільным. Бо, можа быць, сапраўдная музыка, сапраўдныя словы паэта і павінны лучыць існае з тым, чаго не было ніколі, і цаляць у сэрца – навылёт, назаўжды.

– Музыка – як бы чары? – захопленым шэптам спытаў Лель. – Як… жыццё?

– Майстры складваюць казкі, – адгукнуўся лютніст. – А тыя абрастаюць плоццю ў свеце пад зорамі. Як садоўнікі прывіваюць дрэўцы, так паэты з явы ствараюць песні.